Ο έκπτωτος ιπτάμενος έφηβος, ο Ίκαρος, κάποιον μάς θυμίζει... Ίσως εκείνον το μικρό πιτσιρικά και φτερωτό θεό, τον Έρωτα. Αφιέρωμα.

- Σ’ αγαπώ, σ’ αγαπώ.
- Πού με βάζεις;
- Σε ένα νησί του Παραδείσου.
- Κι αν πέσω απ’ το νησί του Παραδείσου;
- Ως Ίκαρος θα πέσω κι εγώ μαζί σου …

Η αγάπη μου στη Νικαριά. Καταγραφές από την εθιμική παράδοση.

Αγάπες κι έρωτες…θέμα που αποτελεί κοινό τόπο στη μυθολογία και την ιστορία των λαών, διασώζεται στην παράδοση της Ικαρίας, καταγράφεται σε τραγούδια – δίστιχα και «ρίβες», εκφράζεται με αντιλήψεις και συνδέεται με εθιμικές πράξεις και ενέργειες που απηχούν την ηθογραφία και τη «νόρμα» της τοπικής κοινωνίας.

Αγάπες και έρωτες στο μύθο και την ιστορία… Μια ιστορία αγάπης διασώζεται σε μια από τις παραλλαγές του μύθου του Ίκαρου και αφορά στον έρωτα του με τη Χιόνα, την κόρη του βασιλιά της Κρήτης. Την κατέγραψε ο Ν. Γ. Πολίτης στο μνημειώδες έργο του «Παραδόσεις»: Τον παλαιό καιρό, λέει η παράδοση, ήταν στην Κρήτη ένας βασιλιάς, που είχε μια μονάκριβη κόρη, τη Χιόνα. Όρισε ότι θα την έδινε γυναίκα σε όποιον κατάφερνε να τη βρει σε μια από τις κάμαρες του πολυδαίδαλου παλατιού του, που την είχε κρύψει. Το βασιλόπουλο της Νικαριάς πήγε να δοκιμάσει την τύχη του … Βρήκε τη Χιόνα και την πήρε γυναίκα του. Όταν όμως γύρισαν στη Νικαριά έλιωσαν τα φτερά του Ίκαρου, έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε. Η Χιόνα λυπήθηκε πολύ για το θάνατο του άντρα της και επήγε στο γειτονικό νησί. Εκεί την αγάπησε και την πήρε γυναίκα του το βασιλόπουλο του τόπου και από το όνομά της ονόμασαν το νησί  Χίο.

Στην Ικαρία, σε παλαιότερες εποχές, η αποδοχή του νέου, ως του καταλληλότερου γαμπρού, από την οικογένεια της νύφης, γινόταν με «το δοκίμιν της αγάπης». Πρόκειται για εθιμική πράξη, σύμφωνα με την οποία ο πατέρας της νύφης ζητούσε από το γαμπρό να σκίσει με το τσεκούρι ένα κούτσουρο ξύλου και αν το κατόρθωνε, του ’δινε για γυναίκα την κόρη του. Το κούτσουρο το διάλεγε η κόρη, η οποία αν ήθελε το γαμπρό του έφερνε ξερό κούτσουρο που σχίζεται εύκολα, αν δεν τον ήθελε, του έφερνε από χλωρή συκιά που δεν σκίζεται. Σε περίπτωση αδυναμίας να σκίσει το ξύλο ο γαμπρός, ο πατέρας της νύφης τον απέκλειε με τα λόγια: «Πώς ’α σου δώκω τηγ κόρη μου, αφού ένα ξυλαράκι ’εν ημπορείς να σκίσεις»!

Πολλές και ενδιαφέρουσες είναι οι διηγήσεις που σχετίζονται με τη σύναψη ερωτικών δεσμών στο σχολείο, στα χοροστάσια των πανηγυριών, αλλά και σε άλλες μορφές διασκέδασης - χοροεσπερίδες, γάμους, βαφτίσια, ονομαστικές γιορτές. Ενδεικτικό για τις περιπτώσεις αυτές είναι το δίστιχο:

Τα μάτια μου, τα μάτια σου ήταν πραξονητάδες,
μήτετε προυκιά γυρέψασιν, μήτε πολλούς παράδες.

Τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα καταγράφονται με λιτές εκφράσεις, όπως «είδα την στο χορό κι ήρεσε μου», ή άλλοτε με έμμετρες προτροπές «ρίξε τα μαλλιά σου πίσω να σε δω να σ' αγαπήσω».

Στην παραδοσιακή κοινωνία της Ικαρίας επιθυμητοί ήταν οι ερωτικοί δεσμοί που συνάπτονταν στην ίδια περιοχή ακόμα και στην ίδια γειτονιά. Καλότυχος ο νέος που ερωτευόταν τη γειτονοπούλα του, γιατί δεν ξενυχτούσε και δεν διάνυε μεγάλες αποστάσεις για να «γαμπρίσει»:

Όπ’ αγαπά στη γειτονιά έχει περίσσια χάρη,
έχει τον ύπνο διάφορο και στα παπούτσα χάρη.

Αλλά και για την κόρη που περίμενε καρτερικά την τύχη της, λεγόταν: Το πουλί το κλειδωμένο είναι πολυζηλεμένο.

Στους έρωτες που συνάπτονταν σε παλαιότερες εποχές ζητούμενο ήταν και ένα αθώο φιλί. Να πώς εκφράζει τον πόθο του ο ερωτευμένος:

Βρε άχου να σε φίλαγα εις το λαιμό αποκάτω
εκεί που λίγο φαίνεται τ’ αγιοκωνσταντινάτο.

Η αποδοχή της ερωτικής σχέσης δυο νέων ανθρώπων, από την τοπική κοινωνία, εκφραζόταν στο δίστιχο:

Ίντα λο(γ)άτον είν’ αυτό ο ξένος με την ξένη
Να πορπατούν αγκαλιαστά και να ‘ναι αγαπημένοι.

Σε περιπτώσεις που νέοι ερωτεύονταν ή «γάμπριζαν» σε άλλα χωριά του νησιού υπήρχε η συνήθεια του «σταχτώματος» των υποψήφιων γαμπρών από τους ντόπιους. Χαρακτηριστικά είναι τα πεισματικά τραγούδια που αντάλλασσαν στους γάμους σε περιπτώσεις που ο γαμπρός και η νύφη ήταν από άλλο χωριό, αλλά και, μέχρι σήμερα, κοινότυπη είναι η έκφραση «τα΄χει με ξενοχωρίτη».

Οι αγάπες κι οι έρωτες, πολλές φορές είχαν διάρκεια χρόνων. Οι ερωτευμένοι προτού παντρευτούν ξενιτεύονταν για να δουλέψουν ή «μπάρκαραν» για να εξασφαλίσουν χρήματα να χτίσουν σπίτι και να κάνουν το γάμο τους. Με γράμματα ή επιστολάρια συντηρούσαν τον δεσμό τους. Σε αυτά καταγράφονται, έμμετρα, αιώνιοι όρκοι αγάπης που αντάλλασσαν οι ερωτευμένοι, όπως:

Της Νικαριάς το πέλαο, της Σμύρνης το κανάλι,
να φάει το κορμάκι μου αν αγαπήσω άλλη.

Οι αγάπες κι οι έρωτες της Νικαριάς έχουν εκφραστεί μέσα από αυτοσχέδια τραγούδια, ιδιαίτερα για κάθε περίπτωση. Από το πλούσιο ανέκδοτο υλικό παραθέτω ένα δίστιχο αγάπης, όπως μου το αφηγήθηκε μια γιαγιά, υποδεικνύοντας μου ότι το «στιχάκι» το ’κανε για τον άντρα της, που ’ταν πολύ δουλευταράς.

Ο ίδρως του προσώπου σου μου φτάνει να ζυμώσω
κι η ροδοκοκκινάδα σου το φούρνο να πυρώσω.

Αργεντούλα Πάσχαρη – Κουλουλία, καθηγήτρια -λαογράφος

ikariamag

Ακολουθήστε μας στο twitter
Ακολουθήστε μας στο Facebook