Είναι πολύ σημαντικό ότι η κοινωνία της Ικαρίας συζητεί για μία διέξοδο στο εδώ και δεκαετίες ανεπίλυτο πρόβλημα της ανεπιτήρητης κτηνοτροφίας. Μαζί με το επίσης ανεπίλυτο πρόβλημα της διαχείρισης των απορριμμάτων είναι τα 2 μεγαλύτερα περιβαλλοντικά θέματα-απειλές στο νησί μας.

Το κείμενο που προτείνει για διαβούλευση η δημοτική αρχή με την ονομασία « κανονισμός διάθεσης – διαχείρισης βοσκοτόπων δικαιοδοσίας του Δήμου Ικαρίας», παρά το γεγονός ότι ανοίγει τον διάλογο, περιέχει ορισμένες προτάσεις που δημιουργούν εύλογα ερωτήματα και οι οποίες, εάν υιοθετηθούν όπως έχουν,  μπορεί να μας οδηγήσουν σε νέα αδιέξοδα.

Ο προς διαβούλευση κανονισμός  ξεκινά από τη αυθαίρετη διαπίστωση ότι σήμερα οι χρησιμοποιούμενοι «βοσκότοποι» έχουν έκταση 86 τετραγωνικά χιλιόμετρα από τα συνολικά 255 του νησιού δηλαδή το 34% της συνολικής του έκτασης. Για να προτείνει στην συνέχεια  τον περιορισμό τους σε 44,5 τετρ.χιλ. δηλαδή το 17,5% της συνολικής έκτασης του νησιού. Ουσιαστικά αναγνωρίζει ως βοσκότοπους δασικές εκτάσεις που παράνομα καταπατήθηκαν και λεηλατήθηκαν από την ανεπιτήρητη κτηνοτροφία, για να καταλήξει να διαθέσει απαράδεκτα μεγάλη έκταση, ιδιαίτερα στην δημοτική ενότητα Αγίου Κηρύκου που είναι 20 τετρ.χιλ.  και στην δημοτική ενότητα Ραχών με 16 τετρ.χιλ. Με στόχο την βιώσιμη διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος του νησιού συνολικά, υπάρχει ανάγκη περιορισμού τους σε 12 και 10 τετρ.χιλ. αντίστοιχα και της συνολικής έκτασης των βοσκοτόπων σε λιγότερο από 30 τετρ.χιλ. ( 12 % της συνολικής έκτασης του νησιού).

Με βάση το γεγονός ότι αυτές οι εκτάσεις δεν έχουν συγκεκριμενοποιηθεί ως προς την χωροθέτηση τους,  αυτό που προβληματίζει είναι κατά ποσό θα περιλαμβάνονται σε αυτές περιοχές που είχαν περιφραχθεί με σκοπό να γίνει φυσική αναγέννηση της βλάστησης . Αλλά και περιοχές που έχουν ερημοποιηθεί από την υπερβόσκηση παρά το ότι αναγράφει αόριστα «Οι περιοχές στις οποίες έχει γίνει εντατικοποίηση, εξαιρούνται της βόσκησης», διότι θα έπρεπε να προβλέπει ότι είναι ανάγκη να αποκλειστούν από την οποιαδήποτε παρουσία ζώων  προκειμένου να γίνει άμεσα εκεί εντατική αναδάσωση.

Είναι δεδομένο ότι όσες τελικά εκτάσεις χωροθετηθούν σαν βοσκότοποι  θα χάσουν ολοκληρωτικά κάθε μορφή δασικής βλάστησης. Κατά συνέπεια θα προκύψει η ανάγκη να γίνει διαχείριση στο σύνολό τους σαν βοσκότοπων με τακτική ετήσια σπορά τους με κατάλληλα φυτά και μεθόδους προκειμένου να μην καταστραφεί το έδαφός τους και ερημοποιηθούν. Αυτό είναι πολύ διαφορετικό με την πρόβλεψη του κανονισμού για «βελτιωμένους βοσκότοπους», όπου αναφέρει παρεμβάσεις για συντήρηση των εκτάσεων αυτών μόνο κατά περίπτωση και όχι στο σύνολό τους.  Μία εξαιρετικά βιώσιμη πρακτική αναγέννησης βοσκότοπων είναι με την μέθοδο της αναβλάστησης με σβώλους (www.geocities.com) στο μίγμα των οποίων μπορούν να περιλαμβάνονται και μελισσοτροφικά φυτά για την ανάπτυξη του δυναμικού κλάδου της μελισσοκομίας. Είναι σημαντικό στην μορφή αυτή της διαχείρισης να συμμετέχουν με προσωπική εργασία οι ίδιοι οι κτηνοτρόφοι ούτως ώστε οι βοσκότοποι να είναι αυτοδιαχειριζόμενοι   και όχι από εργολάβους και άλλα τρίτα πρόσωπα. Αυτό είναι περισσότερο αποτελεσματικό από την οποιαδήποτε πληρωμή «τελών βόσκησης» που σωστά υπάρχουν αλλά δεν μπορούν από μόνα τους να οδηγήσουν σε περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση.

Ένα στοιχείο που προβληματίζει ιδιαίτερα είναι η πρόβλεψη για τον αριθμό των ζώων που θα βόσκουν στους συγκεκριμένους βοσκότοπους αλλά και το είδος των βοσκήσιμων ζώων.

Έχει υπολογιστεί ότι σήμερα στην αυθαίρετα βοσκήσιμη  από την ανεπιτήρητη κτηνοτροφία έκταση των 86 τετρ.χιλ. υπάρχουν 30,000 ζώα. Με βάση όμως τον προτεινόμενο κανονισμό ο αριθμός των αιγοπροβάτων παραμένει δυνητικά ο ίδιος (4449 ΖΜ / 0,15 =29,660) ενώ η έκταση υποτίθεται ότι μειώνεται σχεδόν στο μισό ( από 86 σε 44,5 τετρ.χιλ.). Οπότε το ερώτημα είναι: πώς θα γίνει βιώσιμη διαχείριση με τόσο μεγάλο αριθμό ζώων όταν ήδη σήμερα υπάρχουν εκτεταμένα φαινόμενα ερημοποίησης; Μήπως ο συντελεστής  μετατροπής των ΖΜ (ζωικών μονάδων) σε κεφάλια ζώων ειδικά στην περίπτωση της Ικαρίας πρέπει να γίνει ειδικά για την περίπτωση των αιγών από 0,15 σε 0,30 προκειμένου να περιοριστούν οι ζημιές που προκαλούν ειδικά σε θάμνους και δασικά δέντρα;

Στον κανονισμό προβλέπεται και  το εντελώς απαράδεκτο, το να βόσκουν δηλαδή στις εκτάσεις αυτές χοίροι που είναι από κάθε άποψη μη ποιμενόμενα ζώα αλλά αυστηρά σταυλιζόμενα, ενώ στους χώρους που βόσκουν καταστρέφουν ολοκληρωτικά τα φυτά κατατρώγοντας ακόμη και τις ρίζες τους. Ταυτόχρονα  η παρουσία τους στο ύπαιθρο είναι επικίνδυνη για τους διερχόμενους ανθρώπους. Απίστευτη και εξαιρετικά καταστροφική πρόταση. Να σημειώσουμε ακόμη ότι οι χοίροι  που εκτρέφονται στο ύπαιθρο είναι αγριογούρουνα σε περιφραγμένες εκτάσεις, σε μικρούς αριθμούς, που προορίζονται για ιδιωτικό κυνήγι. Είναι ακόμη απαράδεκτο να προβλέπεται η είσοδος στις εκτάσεις αυτές  βοοειδών που και αυτά δεν είναι συνήθως  ποιμενόμενα ζώα ειδικά σε ορεινούς βοσκότοπους.

Εδώ χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε και την έννοια του ποιμενόμενου ζώου σε αντιδιαστολή με το ανεπιτήρητο την οποία δεν κάνει στο βαθμό που πρέπει ο προτεινόμενος κανονισμός.

Οι 2 βασικές διαφορές βρίσκονται στην διαρκή επιτήρηση των μετακινούμενων ζώων από το βοσκό με η χωρίς την βοήθεια ποιμενικού σκύλου και ιδιαίτερα στον σταυλισμό των ζώων στην διάρκεια της νύχτας σε περιφραγμένο μικρό χώρο (μαντρί). Στον ίδιο χώρο θα πρέπει να παραμένουν τα ζώα για όσο χρόνο ο βοσκός απουσιάζει. Αυτό είναι ουσιώδες διότι στην διάρκεια της νύχτας τα ζώα μπορούν να μετακινηθούν σε μεγάλες αποστάσεις και να κάνουν ζημιές σε καλλιεργούμενες εκτάσεις. Οι χώροι αυτοί θα δημιουργούνται με την ευθύνη και τα έξοδα των κτηνοτρόφων μέσα στους δημοτικούς βοσκότοπους.

Σημαντικό ακόμη θα ήταν στα πλαίσια της προσπάθειας για την διατήρηση της βιοποικιλότητας, να προβλέπεται πλήρης απαλλαγή από τέλη βόσκησης και ενδεχόμενα και άλλα κίνητρα σε όσους θα δημιουργήσουν κοπάδια από τοπικές ράτσες ζώων όπως το πρόβατο του Ευδήλου και το ρασκό κατσίκι, αλλά και ενδεχόμενα άλλα είδη απειλούμενων ζώων.

Ο κανονισμός ουσιαστικά αποβλέπει στην εξάλειψη του φαινομένου της ανεπιτήρητης κτηνοτροφίας που είναι πολύ σημαντικός στόχος από περιβαλλοντική άποψη. Πολύ σημαντικό θα ήταν να περιλάβει σαν ισοδύναμο και τον στόχο της στροφής της κτηνοτροφίας της Ικαρίας από κύρια κατεύθυνση την παραγωγή κρέατος σ την παραγωγή γάλακτος και προϊόντων του, που θα είναι πολύ σημαντική συμβολή στην τοπική οικονομία. Από αυτή την άποψη θα μπορούσε να περιλαμβάνει την πλήρη απαλλαγή από τέλη βόσκησης όσων κτηνοτρόφων πωλούν το γάλα σε συνεταιριστικά η ιδιωτικά τυροκομεία η σε όσους έχουν δικά τους εργαστήρια κατεργασίας γάλακτος.

Οι κτηνοτρόφοι αυτοί θα πρέπει να έχουν και την απόλυτη προτεραιότητα εισόδου στους δημοτικούς βοσκοτόπους. Από την άλλη να καταργηθεί η απαλλαγή καταβολής τελών βόσκησης από τους λεγόμενους «μικρούς» κτηνοτρόφους που διαθέτουν « 4 μεγάλα και 10 μικρά ζώα (πρόβατα, αίγες)» διότι είναι δωρεάν παροχή χωρίς στόχο. Να καθοριστεί πλαφόν εισόδου που να αντιστοιχεί σε τουλάχιστον 10 ζωικές μονάδες με δεδομένο ότι μικρότερες κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις δεν είναι οικονομικά βιώσιμες και θα επιβαρύνουν τους βοσκότοπους με πολλές σταυλικές εγκαταστάσεις.

Μερικές ειδικές επισημάνσεις:
1)Στο ΑΡΘΡΟ 6: ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΒΟΣΚΗΣ
Αν το Δημοτικό Συμβούλιο δεν μπορέσει να εκδώσει για κάποιο ημερολογιακό έτος απόφαση για  τον καθορισμό του δικαιώματος βοσκής, οι υπόχρεοι να καταβάλλουν το ποσό που είχε καθορισθεί κατά το προηγούμενο έτος προσαυξημένο κατά 10%.

2)Στο ΑΡΘΡΟ 9: ΑΥΘΑΙΡΕΤΗ ΒΟΣΚΗΣΗ – ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΩΝ
Στην  επιτροπή ελέγχου που συστήνει για αυτό τον λόγο ο Δήμος Ικαρίας να συμμετέχει και υπάλληλος  της δασικής υπηρεσίας.

3)Στο ΑΡΘΡΟ 10 ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΒΟΣΚΗΣ ΣΕ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΕΣ & ΑΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ  
Να απαλειφθούν οι διατυπώσεις «Κατ` εξαίρεση μπορεί να επιτραπεί η περιφορά και η βοσκή αιγοπροβάτων, κατά τη χειμερινή μόνον περίοδο, σε κατασκηνωτικούς χώρους και ακτές ομαδικής κολυμβήσεως, εφόσον δεν δημιουργούνται προβλήματα, σε βάρος του περιβάλλοντος»,
Διότι είναι απαράδεκτη και ακατανόητη η οποιαδήποτε παρουσία ποιμενόμενων ζώων σε τουριστικές εγκαταστάσεις.

4)Στο ΑΡΘΡΟ 12 : ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΒΟΣΚΗΣ ΣΕ ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΑΣΗ
Εφόσον ο Δήμος θελήσει να προβεί στην ενοικίαση των εκτάσεων αυτών, εκτός του ότι  οφείλει να εφαρμόσει τις τεχνικές υποδείξεις του οικείου δασάρχη, να ισχύει ο κανόνας μετατροπής ζωικών μονάδων σε κεφάλια ζώων στο δεκαπλάσιο (άρα ο συντελεστής σε αίγες από 0,3 (αντί του 0,15) να γίνεται 3. Με τον στόχο ώστε τα εισερχόμενα ζώα να εξυπηρετούν την δασοπροστασία  τρώγοντας τα ξερά χόρτα και μην καταστρέφουν την χλωρή βιομάζα των θάμνων και δέντρων.

5)Στο ΑΡΘΡΟ 15 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ & ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΛΕΓΧΟΥ ΧΡΗΣΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΒΟΣΚΟΤΟΠΩΝ
Στην επιτροπή αυτή να συμμετέχει επιπρόσθετα έμπειρος γεωτεχνικός.

6)Στο ΑΡΘΡΟ 16 : ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΕΙΣ, ΠΡΟΣΤΙΜΑ & ΚΥΡΩΣΕΙΣ
Η παράγραφος  8 που προβλέπει πρόστιμο μόνο 200€  σε όσους προκαλούν ζημιές από αυθαίρετη βόσκηση σε αγροτεμάχια και καλλιεργημένες εκτάσεις είναι απαράδεκτα μικρό. Είναι γνωστό ότι αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα με πολλές υποθέσεις στα δικαστήρια. Το πρόστιμο αυτό θα πρέπει να γίνει τουλάχιστον 1000 ευρώ με δυνατότητα να γίνει ισόποσο με το ποσό που επιδικάσει το δικαστήριο εφόσον αυτό είναι μεγαλύτερο από 1000 €.

Το ζητούμενο με την κτηνοτροφία στην Ικαρία είναι κατά πόσο μπορούμε να κάνουμε την δραστηριότητα αυτή ωφέλιμη για τον τόπο μας. Να σταματήσουμε την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και να περάσουμε στην βιώσιμη αειφορική διαχείριση του, ενώ ταυτόχρονα να παράγουμε προϊόντα που θα αυξήσουν το τοπικό εισόδημα και θα συμβάλουν στην οικονομική ευημερία και την κοινωνική ανάπτυξη.

Γιώργος Καρίμαλης
Πηγή Ικαρίας
gkarim@otenet.gr