Νικαριά: Εικόνες της στεριάς και του πελάγου, όπως τις κατέγραψε η λαϊκή παράδοση

Ταξιδεύοντας με το πλοίο για την Ικαρία, την «Ίκαρο» ή τη «Μάκρι», των αρχαίων, ή τη «Νικαριά» των περιηγητών, βλέπουμε το νησί, από μακριά, να αναδύεται μέσα από τη δική του θάλασσα, το «Ικάριο» πέλαγος. Οι πρώτες εικόνες, που αποκαλύπτονται στον ταξιδιώτη, είναι ο ορεινός όγκος του βουνού «Αθέρα» να διασχίζει το νησί, από το άκρο δυτικό ακρωτήριο, τον «Πάπα», μέχρι το ανατολικό, το «Δράκανο». Το βουνό, που δημιουργεί ιδιαίτερο ανάγλυφο με ψηλές κορφές, απόκρημνες χαράδρες, ρεματιές και δαντελωτές ακτές, χωρίζει άνισα το νησί, στο βόρειο και στο νότιο μέρος, που ονομάστηκαν αντίστοιχα «Σοφράνο» και «Σταβέντου», σύμφωνα με ναυτικούς όρους των Βενετσιάνων. Η «Νικαριά» αποκαλύπτεται στον ταξιδιώτη, όπως τραγουδήθηκε τους προηγούμενους αιώνες:

Α, καημένη Νικαριά με τα ψηλά βουνά σου,
τα χαμηλά τα σπίτια σου, δροσάτα τα νερά σου.

Από το πέλαγος αποκαλύπτεται η «Νικαριά» η «Υλόεσσα» με τα δάση και τη βλάστηση που έχουν τα βουνά και οι ρεματιές του νησιού, ιδιαίτερα στη βόρεια πλευρά του. Σύμφωνα με την τοπική ιστορία του νησιού, στα δάση και τις κοιλάδες αναζήτησαν καταφύγιο οι Ικαριώτες σε εποχές, που ποικιλώνυμοι κατακτητές – Φράγκοι, Βενετοί, Τούρκοι, πειρατές, κ.ά., έκαναν επιδρομές στο Αιγαίο. Να, τι λένε οι Ικαριώτες, σχετικά, για τη διάσωσή τους:

Όσα φυλάει η πριναριά (δ)εν τα φυλάει η Παναγιά.

Στην «Νικαριά» την «Υλόεσσα», επίσης, οφείλουν και τη σχέση τους με την ανθρακοποιία οι Ικαριώτες, ονομαστοί καρβουνιάρηδες, που ταξίδεψαν και άσκησαν την τέχνη τους στη Μικρασία παλαιότερα, και, σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, μέχρι τις μέρες μας.

Το βουνό «Αθέρας», παλαιότερα, ονομαζόταν «Πράμνος» και, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν συνδεδεμένο με την παραγωγή του ονομαστού κρασιού, του «πράμνειου» οίνου, που συγκαταλεγόταν στα φημισμένα προϊόντα της αρχαιότητας.

Η δημοτική ποίηση του νησιού, διασώζει, σχετικά, ιδιαίτερη κατηγορία τραγουδιών, «του αμπελιού και του κρασιού», όπως αυτό της «αμπελοκουτσούρας», με το οποίο αρχίζει η διασκέδαση στα σύγχρονα πανηγύρια:

Ας είν’ καλά τ΄αμπέλι μας κι η αμπελοκουτσούρα
που κάνει νιους και γέροντες να τα ξεχνούνε ούλα.
Κρασί σε πίνω για καλό κι εσύ κακό μου κάνεις
από το δρόμο μ’ εξορείς και στο γκρεμό με βάλεις…

Με θεματική το βουνό «Αθέρας» απαντά, ακόμη, τραγούδι φωνητικό, «η συμπεθέρα», το οποίο συνοδεύει την ομώνυμη παραλλαγή του τοπικού ικαριώτικου χορού:

Πού (θ)α πάμε συμπεθέρα, στο γιαλό για στον Αθέρα;
Στο γιαλό (θ)ε να βραχούμε στο βουνό(θ)ε να χαθούμε…

Αλλά, και η θάλασσα της «Νικαριάς», το Ικάριο πέλαγος, που υποδέχεται τον ταξιδιώτη «θυμωμένο», ανήσυχο, ανυπότακτο και τρικυμιώδες, τις περισσότερες φορές, αποκαλύπτει μοναδικές εικόνες, όπως αυτήν, της «Νικαριάς», της «Ανεμόεσσας». Να, τι διασώζει η τοπική παράδοση για τους αέρηδες που κατεβαίνουν από τις ψηλές κορυφές. του νησιού, ιδιαίτερα στη νότια πλευρά του: «Ο θεός των ανέμων, ο γέρο Αίολος κάθεται σε μια απόκρημνη κορφή του νησιού, στο «Κακό Καταβασίδι», απ΄ όπου αφήνει γλυτούς τους ασκούς του και φυσούνε οι ξαφνικοί ανεμοστρόβιλοι». Στο νησί διασώζεται, επίσης, και τοπωνύμιο με το όνομα «Ανεμοτάφια», κοντά στο χωριό Περδίκι, όπου, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, εκεί έδεναν και έθαβαν τους αέρηδες.

Αλλά, και η προσωνυμία της «Νικαριάς» ως «Ιχθυόεσσας», αποδίδονται στο Ικάριο πέλαγος, το οποίο είναι γνωστό για την αφθονία και την ποικιλία των ψαριών του. Σε τοπικό λαϊκό τραγούδι απαντά σύμμεικτη η εικόνα του Ικάριου πελάγου:

Θάλασσα , πικροθάλασσα και πικροκυματούσα
τα ψάρια σου πολύ γλυκά, μα συ ’σαι φαρμακούσα.

Πολλά ακτωνύμια, επίσης, του νησιού συνδέονται με τις τρικυμίες του «Ικάριου» πελάγους, όπως η «Δαιμονόπετρα» στο νοτιοανατολικό μέρος, όπου εξαιτίας της μεγάλης θαλασσοταραχής εθεωρείτο κατοικία δαιμόνων. Αλλά, και το ακρωτήριο «Πάπας», στη Δυτική Ικαρία, οφείλει την ονομασία του στην αποβίβαση ενός Ρωμαιοκαθολικού πάπα στο ομώνυμο μέρος, εξαιτίας της φουρτούνας. Εκεί, «στου «Πάπα» το μπουγάζι κάτω στη Νικαριά...», που τραγουδάμε στα νησιώτικα τραγούδια αρχίζει το όνειρο…

Αργεντούλα Πάσχαρη – Κουλουλία

Η κα. Αργεντούλα Πάσχαρη – Κουλουλία κατάγεται από το Μάραθο και είναι λαογράφος & καθηγήτρια.