Απολαυστικές, διδακτικές, γόνιμες και απολύτως συμβατές με τους σύγχρονους προβληματισμούς για την Ελλάδα της κρίσης ήταν οι ανιχνεύσεις δυο νέων σκηνοθετών  που παρουσίασε το CineDoc στις 17/4/2013 στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών. Όμως, η ευτυχής συγκυρία της κοινής προβολής τους μου αποκάλυψε και άλλες αρετές των δυο αυτών ντοκιμαντέρ που ούτε οι δημιουργοί ούτε οι παραγωγοί κι οι διοργανωτές της κοινής προβολής μπορούσαν να φανταστούν.

Συγκεκριμένα, παρουσιάστηκαν  το «Little Land» του  Νίκου Νταγιαντά, που γυρίστηκε στην Ικαρία, και το «Hardships and Beauties» του Κίμωνα Τσακίρη, που γυρίστηκε στη Μεσσηνία. Και οι δυο είχαν να κάνουν με τη σχέση «Αθήνα-Επαρχία» και τη σχέση «κρίση και νεολαία».

Τελικά, δυο σκηνοθέτες που δεν είχαν καμία συνεργασία μεταξύ τους, με προσωπική ματιά και διαφορετική αφήγηση ο καθένας, κατάφεραν κάτι αισιόδοξο: Να δημιουργήσουν δυο ανεξάρτητες ταινίες, φαινομενικά άσχετες μεταξύ τους, που όμως εκφράζουν κοινούς,  σύγχρονους, νεανικούς προβληματισμούς για την Ελλάδα της κρίσης.

Δεν είναι τυχαίο που και οι δυο ταινίες είχαν πλάνα από τις διαδηλώσεις της Αθήνας, τις συγκρούσεις με τα ΜΑΤ, τους αγανακτισμένους, το αδιέξοδο που νοιώθει κάθε νέος και νέα που ζει στην πρωτεύουσα.

Και οι δυο είχαν ως αναφορά τους από ένα κεντρικό πρόσωπο. Ο Θοδωρής αποφασίζει να πάει να μείνει στην Ικαρία, χωρίς να έχει καταγωγή από εκεί, και προσπαθεί να ξεκινήσει μια καινούργια ζωή. Ο Μήτσος έχει γυρίσει στα πατρογονικά του κτήματα στη Μεσσηνία και ζει από αυτά.

Έτσι, δυο φαινομενικά «αντίθετοι» χώροι, η ορεινή, νησιωτική, αυτοσυντηρούμενη Ικαρία και η εύφορη, καμπίσια, εξαγωγική Μεσσηνία, τελικά καταλήγουν να μοιάζουν πολύ μεταξύ τους, γιατί μπορούν να στεγάσουν, μέσα από την καλλιέργεια της γης, κοινά σύγχρονα νεανικά όνειρα.

Οι δυο ταινίες είναι ειλικρινείς και ρεαλιστικές. Παρουσιάζουν τη δύσκολη διέξοδο προς την επαρχία και τα προβλήματα. Αυτό όμως που κατάφεραν να δείξουν είναι οι νέες ανθρώπινες σχέσεις που δημιουργούν οι πρωταγωνιστές, μπολιάζοντας με νέο αίμα το αποτελματωμένο σκηνικό της επαρχίας. Οι τοπικές κοινωνίες ανοίγουν για να τους δεχτούν, απολαμβάνουν να κάνουν παρέα μαζί τους, προσφέρονται να τους υποστηρίξουν. Η αλληλεγγύη, η αλληλοβοήθεια, που επιβιώνει πεισματικά στην Ικαρία, αποτελεί πραγματικό και ουσιαστικό πλούτο, που αντιλαμβάνεται και συνειδητοποιεί ο Θοδωρής. Η ανάμνηση της αλληλεγγύης στη Μεσσηνία υπάρχει ακόμη και ο Μήτσος, μάλλον συνειδητά, πυροδοτεί μια ιδιότυπη αναβίωσή της. Έτσι και αλλιώς η ίδια η επαρχία γνωρίζει ήδη από καιρό ότι εκεί είναι καλύτερα από την Αθήνα. Απλά. ο Θοδωρής και ο Μήτσος της το επιβεβαιώνουν με θετικό τρόπο στη σύγχρονη Ελλάδα της κρίσης.

Και οι δυο προσπαθούν να αξιοποιήσουν αυτά που βρήκαν, και προσπαθούν επίμονα να προσαρμοστούν στα δεδομένα και στο περιβάλλον τους. Προσπαθούν όχι απλά να επιβιώσουν αλλά να ζήσουν, να βρουν τους τρόπους για την κοινωνική δικαίωση της επιλογής τους. Κυρίως όμως, να ζήσουν δουλεύοντας και παράγοντας, για να ικανοποιούν πραγματικές και ουσιαστικές ανάγκες και όχι επίπλαστες επιθυμίες ενός καταναλωτικού τρόπου ζωής. Δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο. Μάλιστα ο Μήτσος, σε μια έξαρση λέει καθαρά για την επιλογή του κάτι σαν: Εγώ θα παράγω γιατί έτσι προσφέρω στη ζωή, στις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας, στη νεολαία, στο μέλλον.

Όμως, αυτοί οι δυο χαρακτήρες, ο Θοδωρής και ο Μήτσος, που δεν είναι ηθοποιοί, μοιάζουν σα να έχουν προκύψει σχεδιασμένα, μετά από εκτεταμένη συνεργασία των δυο σκηνοθετών, κάτι που όπως είπαμε δεν συνέβη.  Στην περίπτωση του Θοδωρή, που πάει στην Ικαρία, έχουμε ένα παράταιρο νέο, κομπιουτερά, αδύνατο, που προσπαθεί να αντιμετωπίσει τις απαιτήσεις ενός παλιού ερειπωμένου σπιτιού και μιας δύσκολης γης χωρίς να έχει πιάσει τσάπα στη ζωή του. Στην περίπτωση του θυμόσοφου και χιουμορίστα Μήτσου που γύρισε πριν μερικά χρόνια στη Μεσσηνία, έχουμε ένα εξίσου παράταιρο τύπο, που όμως είναι το αντίθετο του Θοδωρή. Είναι παχύσαρκος και δυσκίνητος, με βαριά ανάσα, που πρέπει να κάθεται για να νοιώθει καλά: Σε καρέκλα με παρέα και κρασάκι, , στο τρακτέρ στο κάθισμα του αυτοκινήτου του περιπλανώμενος για να βρει άλλους γνωστούς του κάμπου.

Τελικά, στη Μεσσηνία πήγε να ζήσει ένας «καρακαριώταρος» στη νοοτροπία και στο ήθος, ενώ στην Ικαρία βρέθηκε ένας νέος που θα μπορούσε να είναι εύκολα «μεσσήνιος»!  Άριστες οι επιλογές των πρωταγωνιστών που έκαναν οι δυο σκηνοθέτες. Επίσης, πολύ σημαντική η παρουσία της Αναδεικνύεται έτσι, μέσα από ένα πλέγμα αντιθέσεων, πολύ καλύτερα το θέμα που πραγματεύονται, ο καθένας χωριστά.

Τα εξωτερικά γυρίσματα, τα τοπία, τα πλάνα, τα γκροπλάνα ήταν πολύ καλά και στα δυο ντοκιμαντέρ και υποστήριξαν με επάρκεια και ποιότητα τα θέματά τους. Γνωρίζοντας καλά την Ικαρία, μπορώ να πω ότι το «Little Land» του  Nίκου Νταγιαντά ήταν μια πρώτη προσέγγιση σωστή, μετρημένη, που κράτησε τις πραγματικές αναλογίες σε ένα χαοτικό και ιστορικά βαθύ τοπίο, και χειρίστηκε το θέμα με ειλικρίνεια. Θα είχε πολύ ενδιαφέρον μια δεύτερη ματιά του ίδιου σκηνοθέτη για την Ικαρία, που θα μπορούσε να αποτυπώσει και πολλά άλλα που δεν είναι διακριτά και ίσως δεν χωρούσαν σε αυτή την ταινία: Τη σχέση μεταξύ των δύο φύλων, τη στάση της τοπικής κοινωνίας απέναντι στα παιδιά, στους ηλικιωμένους, τους ξένους. Την άγνωστη ιδιότυπη αρχιτεκτονική, τα άγνωστα εντυπωσιακά γεωτοπία, τη σχέση με τις εξουσίες και τις αρχές και πολλά άλλα.  Για την Μεσσηνία δεν μπορώ να έχω άποψη.

Στην προβολή ήταν και οι δύο σκηνοθέτες των ντοκιμαντέρ, Νίκος Νταγιαντάς και Κίμων Τσακίρης και συνομίλησαν με το κοινό, ο καθένας χωριστά για την ταινία του. Σεμνές και αισιόδοξες παρουσίες που εκπροσωπούν ένα δημιουργικό, νεανικό, καλλιτεχνικό ιστό πολλών ανθρώπων που είδαμε στους τίτλους του τέλους.  Ήταν πράγματι πετυχημένη  η συνεργασία της ΕΡΤ με το γαλλο-γερμανικό κανάλι ΑRTE, κυρίως γιατί οραματίστηκαν να αφήσουν ελεύθερους δυο νέους σκηνοθέτες να εκφράσουν τη σύγχρονη Ελλάδα.

Και ήταν ευτύχημα που είδαμε μαζί τις δυο αυτές ταινίες. Μάλιστα, νομίζω ότι θα πρέπει να προβάλλονται μαζί, γιατί η μια ενισχύει την άλλη, αλληλοσυμπληρώνονται. Τόσο, που αποκόμισα την εντύπωση ότι είδα ένα ενιαίο έργο, σπονδυλωτό.

Προσπαθώντας εκ των υστέρων να ερμηνεύσω αυτή την εντύπωση αρχίζω να πιστεύω ότι με τέτοιες ταινίες δομείται ένα νέο αισθητικό, καλλιτεχνικό και κοινωνικό ρεύμα εποχής.

Ηλίας Γιαννίρης
igiann@tee.gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Νίκος Νταγιαντάς: Ο Σκηνοθέτης του Little Land στο ikariamag.gr

Διαβάστε τις ελεύθερες πτήσεις από τις φιλοξενούμενες πένες.