Διαχείριση απορριμμάτων για μηδενικά απόβλητα (1ο μέρος από 3 δημοσιεύσεις). 1η Δημοσίευση ikariamag.gr

Η αρχή του όλου προβλήματος με την ανακύκλωση, όταν βάλουμε σαν στόχο μας τα μηδενικά απόβλητα είναι το σύστημα της εθελοντικής ανακύκλωσης που εφαρμόζεται σήμερα  από τους περισσότερους Δήμους στην χώρα μας, το οποίο λειτουργεί στα όρια του, που είναι η περιβαλλοντική συνείδηση του κάθε κάτοικου η επισκέπτη της χώρας. Συχνά βλέπουμε κάδους ανακύκλωσης όπου ανάμεσα στα ανακυκλώσιμα υλικά να έχουν τοποθετηθεί γενικά απορρίμματα, ενώ είναι συχνό το φαινόμενο η αποκομιδή τους να γίνεται από τα κοινά απορριμματοφόρα με τελικό προορισμό τον ΧΥΤΑ-ΧΥΤΥ της περιοχής και όχι την ανακύκλωση.  Ερωτήματα ακόμη υπάρχουν για την αποτελεσματικότητα του γνωστού μπλε κάδου, όπου συλλέγονται υλικά συσκευασιών γενικά, με αποτέλεσμα να γίνεται δύσκολή και δαπανηρή η διαλογή τους στο ΚΔΑΥ και τελικά οι μη μεταλλικές συσκευασίες να καταλήγουν  να καίγονται σε μορφή RDF , SRF και να μην ανακυκλώνονται. Το δεδομένο πάντοτε για την ανακύκλωση είναι η επαναφορά των υλικών στην μορφή της πρώτης ύλης για καινούργια μεταποίηση, με την όσο το δυνατόν λιγότερη συμπλήρωση καινούργιας πρώτης ύλης. Η ανακύκλωση έχει ουσία εφόσον λειτουργεί στα πλαίσια της αειφορίας και της βιωσιμότητας όπου ο κύκλος των υλικών επαναλαμβάνεται χωρίς μακροπρόθεσμες μειώσεις των αποθεμάτων τους στο φυσικό περιβάλλον.  

Μια κοινή διαπίστωση είναι ότι η ποιότητα του υλικού που ανακτάται από την εθελοντική ανακύκλωση –πλην συγκεκριμένων εξαιρέσεων-παρά την φιλότιμη προσπάθεια μικρής μερίδας περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένων (ενεργών) πολιτών ακόμη και σε περιοχές όπου οι Δημοτικές Αρχές προσπαθούν με ειλικρίνεια, είναι μέτρια έως πολύ χαμηλή και συνήθως απαιτεί δυσανάλογα μεγάλο κόστος διαχωρισμού του σε ΚΔΑΥ προκειμένου και να γίνει επαναχρησιμοποιήσιμη και να αποφύγει την ταφή η την καύση. Κλασικό παράδειγμα είναι ο Δήμος Ελευσίνας όπου παρά την εξαιρετική δουλειά του Δήμαρχου και της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης το ποσοστό απορριμμάτων που ανακυκλώνονται-κομποστοποιούνται φτάνει μόλις το 30%.

Είναι κοινά διαπιστωμένη η έλλειψη  κινήτρων (κυρίως δημοσιονομικών) προς τους δημότες προκειμένου να διαχωρίζουν με επιμέλεια τα απορρίμματα τους, άρα ένα εντατικό σύστημα ελεγχόμενης θεσμικής ανακύκλωσης αφού σε κάθε περίπτωση, για να επιτύχει ένα σύστημα ανακύκλωσης βασική και αναντικατάστατη προϋπόθεση είναι η διαλογή στην πηγή.

Όλα ξεκινούν από εκεί. Αν πάρουμε για παράδειγμα τα οργανικά απορρίμματα βλέπουμε ότι προκειμένου να παράγουμε από αυτά κομπόστ (βιολογικό λίπασμα) είναι απαραίτητο να είναι εντελώς καθαρά από μη οργανικά υλικά όπως μέταλλα, πλαστικά η χημικά υλικά, διαφορετικά το τελικό προϊόν είναι ακατάλληλο για καλλιέργειες οπότε δεν έχει εμπορική αξία, που είναι και το ζητούμενο σε ένα σύστημα ανακύκλωσης, διότι εξασφαλίζει την βασική εισροή (έσοδο) στην βιωσιμότητα του συστήματος. Γενικότερα υπάρχει μία τάση από όσους ασχολούνται με την διαχείριση στερεών αποβλήτων να αγνοούν ότι κάθε διαδικασία χρειάζεται να εξασφαλίζει την αυτό-βιωσιμότητά της προκειμένου να είναι αξιόπιστη και εφαρμόσιμη και να μην στηρίζεται κυρίως σε μη ανταποδοτικούς δημόσιους πόρους, ιδιαίτερα στο σημερινό ρευστό και αβέβαίο οικονομικό περιβάλλον. 

Είναι ακόμη γεγονός ότι χρειαζόμαστε ισχυρά κίνητρα ώστε οι δημότες να μην απορρίπτουν τα κάθε είδους στερεά απόβλητα τους στο περιβάλλον με αποτέλεσμα την αισθητική και οικολογική του υποβάθμιση και μάλιστα χωρίς την κατά το δυνατόν εμπλοκή αστυνομικών μέτρων, άρα ένα σύστημα που δεν θα περιλαμβάνει πρόστιμα και εντατική αστυνόμευση, ούτε δικαστικά μέτρα. 

Είναι ακόμη γεγονός ότι υπάρχει μεγάλη ανάγκη να μειωθούν αισθητά οι όγκοι των απορριμμάτων που οδηγούνται σε ΧΥΤΑ-ΧΥΤΥ προκειμένου να παραταθεί όσο γίνεται ο κορεσμός τους, με δεδομένο την εξαιρετικά μεγάλη δυσκολία εξεύρεσης νέων χώρων, λόγω ισχυρών αντιστάσεων των τοπικών κοινωνιών. Εδώ είναι σκόπιμο να ξεκαθαρίσουμε ότι η διάθεση οποιασδήποτε μορφής απορριμμάτων σε χώρους υγειονομικής ταφής όπως λέγονται δεν είναι μία τελική λύση. Παρά το γεγονός ότι  οι χώροι στεγανοποιούνται με μεμβράνες-εφόσον αυτό γίνεται-, εντούτοις μακροπρόθεσμα τα υλικά που περιέχουν θα οξειδωθούν και θα διαχυθούν στον περιβάλλον διαπερνώντας τις μεμβράνες, που είτε από μηχανικούς είτε από χημικούς λόγους μακροπρόθεσμα θα καταστραφούν. Οι πρώτοι φυσικά που θα δεχθούν τις ολέθριες συνέπειες αυτής της διασποράς είναι όσοι κατοικούν πλησιέστερα και εκείνοι που χρησιμοποιούν τα νερά της κοιλάδας απορροής όπου έχει εγκατασταθεί ο ΧΥΤΑ-ΧΥΤΥ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα  είναι ο ΧΥΤΑ της Χίου που εγκαταστάθηκε στην κοιλάδα απορροής που συλλέγει το νερό της πόλης με αποτέλεσμα να το κάνει σχεδόν αμέσως επικίνδυνο για κατανάλωση.  

Στα πολύ αρνητικά της λειτουργίας των χώρων υγειονομικής ταφής (πόσο μάλλον των ΧΑΔΑ) είναι η παραγωγή εξαιρετικά μεγάλων ποσοτήτων μεθανίου λόγω των αναερόβιων ζυμώσεων οργανικών απορριμμάτων που στην συνέχεια διαφεύγουν στην ατμόσφαιρα. Κανονικά και σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο λειτουργίας τους θα έπρεπε να συλλέγεται και να χρησιμοποιείται ως καύσιμο η για παραγωγή υδρογόνου και στην συνέχεια ηλεκτρικής ενέργειας μέσω κυψελών.

Το μεθάνιο έχει σημαντικά πολλαπλάσιες επιπτώσεις στην κλιματική αλλαγή σε σύγκριση με το διοξείδιο του άνθρακα.

Ένα σημαντικό σφάλμα που κάνουμε είναι η άκριτη απόρριψη της θερμικής επεξεργασίας των ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΩΝ  (άρα αφού εξαντλήσουμε την όποια δυνατότητα ανακύκλωσης-κομποστοποίησης). Σε ένα επιτυχημένο σύστημα διαχείρισης στερεών αποβλήτων τα υπολείμματα δεν είναι πολύ περισσότερα από 20%, άρα η ανακύκλωση-κομποστοποίηση είναι περίπου 80%.

Η μέθοδος της θερμικής οξείδωσης-  αεριοποίησης (μεθοδος WG/TO), που είναι η πιο εξελιγμένη μέθοδος θερμικής κατεργασίας με ανάκτηση ενέργειας (παραγωγή ηλεκτρισμού η τηλεθέρμανση) είναι από περιβαλλοντική άποψη πολύ καλύτερη από οποιαδήποτε μέθοδο ταφής (ακόμη και από ΧΥΤΥ με ανάκτηση).

Γενικότερα και ιδιαίτερα λόγω της έλλειψης πόρων χρηματοδότησης των ΟΤΑ υπάρχει μεγάλη ανάγκη να μειωθεί το κόστος διαχείρισης τόσο των ανακυκλώσιμων όσο και των μη ανακυκλώσιμων απορριμμάτων με τις λιγότερες δυνατές επιπτώσεις στο περιβάλλον, χωρίς να συσσωρεύονται για τελικές λύσεις στις επόμενες γενιές για αυτό και θα επανέλθω σε επόμενο άρθρο μου με προτάσεις.       

Ένα εντατικό σύστημα ελεγχόμενης θεσμικής ανακύκλωσης.
Η πρόταση αφορά στην εφαρμογή από την δημοτική αυτοδιοίκηση μεθόδου εντατικής θεσμικής ανακύκλωσης με ανταποδοτικά κίνητρα. Αυτό που θα σας παρουσιάσω είναι μία ειδική περίπτωση συστήματος payt (pay as you through) με στόχο την τελική παραγωγή μεγάλης ποσότητας και υψηλής αξίας υλικών ανακύκλωσης, το οποίο είναι εφαρμόσιμο με βάση το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο, άρα άμεσα εφαρμόσιμο.

Όλα ξεκινούν από την διαφοροποίηση καταλογισμού των τελών καθαριότητας και φωτισμού (ΤΚΦ).

Σήμερα τα τέλη αυτά εισπράττονται μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ και αποδίδονται στον κατά περίπτωση Δήμο που βρίσκεται το ηλεκτροδοτούμενο ακίνητο. Η χρέωση γίνεται βάση των τετραγωνικών μέτρων του ακινήτου, με διαφορετικό συντελεστή οι κατοικίες από τους επαγγελματικούς χώρους. Τα τέλη καθαριότητας (και φωτισμού) είναι ανταποδοτικές υπηρεσίες και όχι φόροι και αυτό συνεπάγεται την υποχρέωση της δημοτικής αρχής για παροχή αντίστοιχων υπηρεσιών. Για να επιβληθούν η να αλλάξουν χρειάζονται προηγούμενη απόφαση του Δημοτικού συμβουλίου. Ο κανόνας των τετραγωνικών μέτρων επικράτησε λόγω της δυνατότητας χρησιμοποίησης του σχετικού αρχείου στο μηχανογραφικό σύστημα της ΔΕΗ.

Ξεκινώντας να εφαρμόσουμε εντατική ανακύκλωση χρειάζεται το Δημοτικό συμβούλιο να αλλάξει τον τρόπο καταλογισμού των δημοτικών τελών χρησιμοποιώντας πάντα το ίδιο αρχείο ανάλογα με τον βαθμό συμμετοχής του δημότη σε τέσσερα τουλάχιστον επίπεδα, 1ο πλήρης συμμετοχή, 2ο αρκετή 3ο μέτρια 4ο χαμηλή-καθόλου. Στο πρώτο επίπεδο τα τέλη καθαριότητας είναι καλύτερο να παραμένουν στα σημερινά επίπεδα, στο δεύτερο υπάρχει μία αύξηση (πχ. 20%-30%) και πάει κλιμακούμενο ανάλογα με την μελέτη βιωσιμότητας του επιχειρηματικού σχεδίου του Φορέα διαχείρισης, αλλά και με διορθωτικές αποφάσεις στην εξέλιξη της εφαρμογής του. Η κατηγοριοποίηση αυτή δημιουργεί ένα αντικίνητρο αποφυγής συμμετοχής στην ανακύκλωση.

Ο δημότης που ενδιαφέρεται να συμμετέχει θα προσέρχεται στον Δήμο η στον Φορέα διαχείρισης προκειμένου να εγγραφεί στο σύστημα και να παραλάβει ειδικά αυτοκόλλητα με τον προ-εκτυπωμένο προσωπικό του κωδικό και το κλειδί του κάδου η των κάδων που θα μπορεί να ανακυκλώνει και ο οποίος θα χρησιμοποιείται από συγκεκριμένο αριθμό δημοτών, κοντά στην κατοικία του η την επιχείρησής του, με ευθύνη του φορέα διαχείρισης.

Οι χρησιμοποιούμενοι κάδοι θα είναι 2 για την ανακύκλωση και 1 για τα γενικά απορρίμματα. Οι 2 κάδοι της ανακύκλωσης είναι 1 για τα οργανικά και 1 για τα μη οργανικά ανακυκλώσιμα.

Τα μη οργανικά ανακυκλώσιμα θα τοποθετούνται στον κάδο μέσα σε ανακυκλώσιμους πλαστικούς σάκους μίας χρήσης διαφορετικού χρώματος ανά είδος υλικού (αλουμίνιο, χαρτί, πλαστικά, γυαλί κλπ). Ότι τοποθετείται μέσα στους κάδους των οργανικών και των μη οργανικών θα έχει κολλημένο το αυτοκόλλητο με τον κωδικό του κάθε δημότη.

Το μεγαλύτερο μέρος των σημερινών κάδων μπορεί να χρησιμοποιηθεί με την απλή προσθήκη κλειδαριάς οποιασδήποτε μορφής (απλή η μαγνητική) επιτυγχάνοντας με αυτό τον τρόπο σημαντική εξοικονόμηση πόρων χρηματοδότησης .

Η συλλογή-αποκομιδή μπορεί να γίνει με απλά φορτηγά σε αντίθεση με τα γενικά απορρίμματα που γίνεται με τα ειδικά απορριμματοφόρα συμπίεσης που σε κάθε περίπτωση είναι πολύ ακριβός στην αγορά και συντήρησή του εξοπλισμός.

Η παραλαβή στο ΚΔΑΥ γίνεται με ανάγνωση ηλεκτρονικά του κωδικού ανά σάκο και ταυτόχρονη ζύγιση και καταχώρηση του είδους του υλικού που παρελήφθη προκειμένου να ενημερωθεί το σύστημα αποθήκης (καταγραφής δεδομένων). Υπάρχουν μόρια-συντελεστές βαρύτητας ανάλογα με το είδος των ανακυκλούμενου υλικού (αναλογικά με τα δευτερογενή κόστη που δημιουργούν η τις δυνατότητες πραγματοποίησης εσόδων από τον Φορέα διαχείρισης).

Υπάρχει ένα κατώφλι μορίων ανάλογα με τα τετραγωνικά μέτρα που οδηγούν στα αντίστοιχα επίπεδα συμμετοχής 1ο, 2ο ,3ο ,4ο  και αποτελούν ένα σύστημα κινήτρων συμμετοχής στην ανακύκλωση.

Υπάρχει δυνατότητα χρησιμοποίησης και του αρχείου των ατόμων που διαμένουν ανά κατοικία προκειμένου να χρεώνονται δικαιότερα τα τέλη καθαριότητας κατά δήλωση του δημότη όταν εγγράφεται στο σύστημα (με ταυτόχρονη διασταύρωση από ληξιαρχείο και τελευταία απογραφή ).

Στην πρώτη εφαρμογή του συστήματος οι δημότες θα καλούνται σε διάστημα ενός εξαμήνου να εγγραφούν στο σύστημα. Όσοι εγγραφούν θα παραμείνουν για το επόμενο(1ο) εξάμηνο στο επίπεδο συμμετοχής 1 και στην συνέχεια για κάθε επόμενο εξάμηνο θα κατατάσσονται ανάλογα με τα μόρια τους. Όσοι δεν εγγραφούν θα τους καταλογιστούν τέλη καθαριότητας για το επόμενο(1ο) εξάμηνο στο υψηλότερο επίπεδο 4. Στην συνέχεια όσοι από αυτούς εγγραφούν στο σύστημα μέσα στο τρέχον(1ο) εξάμηνο θα ξεκινούν για  το επόμενο(2ο) εξάμηνο στο επίπεδο 1 και μετά θα κατατάσσονται ανάλογα με τα μόρια τους. Με τον τρόπο αυτό όσοι δεν εγγραφούν καθόλου στο σύστημα θα πληρώνουν τέλη καθαριότητας και φωτισμού (ΤΚΦ) στην ανώτερη (4η)κατηγορία. Με τον τρόπο αυτό το σύστημα είναι σύννομο με βάση την αρχή της ανταποδοτικότητας αφού ο δημότης που καταβάλει ΤΚΦ στην ακριβότερη (4Η) κατηγορία λόγω της μη συμμετοχής του στην ανακύκλώση προκαλεί μεγαλύτερες δαπάνες στον Δήμο (μέσω ΦοΔΣΑ).

Το Κέντρο διαλογής και ανακύκλωσης υλικών (ΚΔΑΥ), εφόσον η βασική διαλογή έχει γίνει από τον δημότη μπορεί να ολοκληρώσει την τελική διαλογή με χαμηλού κόστους εξοπλισμό και περιορισμένο κόστος λειτουργίας για διόρθωση μόνο μικρών αστοχιών του διαχωρισμού στην πηγή και για  διευθετήσεις για την τελική επεξεργασία (τεμαχισμός, δεματοποίηση κλπ).

Τα οργανικά αφού ελεγχθούν κατά το άνοιγμά των σάκων οπτικά και με ανιχνευτές ξένων σωμάτων πηγαίνουν για μηχανική κομποστοποίηση.

Πιθανή αστοχία στην ανακύκλωση υλικού από δημότη καταγράφεται προκειμένου να μην υπολογιστούν τα μόρια και να τον επισκεφθεί ο αρμόδιος του Φορέα για ενημέρωση είτε ατομικά είτε καλύτερα σε ομάδες.

Το προηγούμενο είναι μία περιληπτική παρουσίαση ενός μοντέλου που μελετώ και προσαρμόζω από το 2004 και η πιθανή εφαρμογή του από κάθε ΟΤΑ απαιτεί λεπτομερειακή και συγκεκριμένη μελέτη των τοπικών ιδιαιτεροτήτων.

Γιώργος Καρίμαλης
Οικονομολόγος- πτ. Μελετητής ΠΕΧΩΔΕ
Τηλ.6944920934,2275031945
Email: gkarim@otenet.gr