Δεν υπάρχει ένας σαφής ορισμός επιστημονικά για το Περιβάλλον. Και δεν υπάρχει για πολλούς λόγους, όπως το διεπιστημονικό του χαρακτήρα του, ή ότι ο άνθρωπος και η κοινωνική, πολιτική, οικονομική του δόμηση υπήρξαν πριν τη δημιουργία του και μέσα στη δημιουργία του.  Περιβάλλον είναι ό,τι έμψυχο ή άψυχο, ό,τι υλικό ή άυλο, ανεξαρτήτως χρόνου, μας περιβάλλει, συμπεριλαμβανομένων των -εκμεταλλεύσιμων ή μη- Φυσικών Πόρων.

Είναι ό,τι μας περιβάλλει και καλούμαστε να το παραλάβουμε ατόφιο και να το παραδώσουμε ατόφιο στις επόμενες γενιές, είναι συνεπώς η Αειφορία. Είναι λοιπόν το Περιβάλλον για τον άνθρωπο και οι Φυσικοί Πόροι για τον άνθρωπο και από μόνο του αυτό εξηγεί πολλά. Επειδή ζούμε όμως όλοι σε μια κοινωνία και σε ένα τόπο που καθημερινά μας πληγώνει και ζητά εξηγήσεις, σε μια κοινωνία δομημένη στο Ευρωπαϊκό όνειρο και στο μοντέλο μίμησης και συμμόρφωσης της άρχουσας τάξης τα πράγματα μπορούν να γίνουν πιο συγκεκριμένα.

Παίζονται πολιτικά παιχνίδια πίσω από τους Φυσικούς μας Πόρους;
Μόλις τη δεκαετία του ’80 ο όρος “Climate change” (η περίφημη κλιματική αλλαγή) έρχεται στο προσκήνιο και καθίσταται σημείο έρευνας και τριβών μέχρι σήμερα. Την κλιματική αλλαγή (και εδώ είναι η ειδοποιός διαφορά «περιβάλλον για τον άνθρωπο» ή «ο άνθρωπος για το περιβάλλον») δεν την επινόησε κάποια επιστημονική ομάδα ενός υπερσύγχρονου εργαστηρίου, ή οι Γεωλόγοι στη μελέτη του Γεωλογικού χρόνου, ή οι Μετεωρολόγοι στην αυξομείωση της θερμοκρασίας, αλλά η Πρωθυπουργός της συντηρητικής Αγγλίας Μάργκαρετ Θάτσερ, προσπαθώντας να στηρίξει τη θέση της στην προώθηση της πυρηνικής ενέργειας στη χώρα της και ευρύτερα στον Ευρωπαϊκό χώρο.   Η κλιματική αλλαγή έκτοτε έγινε αντικείμενο πολιτικής χρήσης από τα πληρωμένα Μ.Μ.Ε., από όλο τον καπιταλιστικό εκσυγχρονισμό, στην Αμερική ο υποψήφιος Αλ Γκορ την εκμεταλλεύεται για να προωθήσει την οικολογική του συνείδηση και στην Ελλάδα, αργότερα, μεταφράζεται σε «πράσινη ανάπτυξη» από το ΠΑΣΟΚ και «γαλάζια ανάπτυξη» από τη σημερινή συγκυβέρνηση. Έκτοτε όλος ο επιστημονικός κόσμος, οι διατριβές όσων ασχολούνται με τους φυσικούς πόρους, τα επιστημονικά συνέδρια, και τα εργαστήρια ανά τον κόσμο, επικεντρώνονται και παίζουν το παιχνίδι της χρηματοδότησης ερευνών σε κάθε είδους θέμα της κλιματικής αλλαγής. Και η αλήθεια είναι, ότι ακόμη και σήμερα, όλος ο επιστημονικός κόσμος είναι πραγματικά διχασμένος σε ένα θέμα που η βάση του εξ αρχής βρωμάει συμφέροντα κεφαλαιοκρατών.

Έχει ο Ευρωπαϊκός προσανατολισμός ευθύνη;
Ασφαλώς και έχει. Η Ελλάδα του πρωτογενούς πλεονάσματος αλλά και της εξαθλίωσης, η Ελλάδα των αγορών αλλά και της υποτέλειας, η Ελλάδα του Μάαστριχ αλλά και της ανεργίας πήρε ξεκάθαρα θέση με τις κυβερνήσεις και τις συγκυβερνήσεις της, αποδεχόμενη σε όλα τους όρους του Ε.Ο.Χ (Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου) για τις Μεταφορές και το Περιβάλλον και ψηφίζοντας επί της αρχής σε όλο τον προσανατολισμό εμπορευματοποίησης των αγαθών της.
Σημείο αναφοράς είναι οι επιδοτήσεις για την Περιβαλλοντική πολιτική και την αγροτική παραγωγή. Στην Ελλάδα περιτέχνως λέγονται επιδοτήσεις. Στην Ευρώπη αποζημιώσεις  ή στην καλύτερη πριμοδοτήσεις.  Σε πριμοδοτεί δηλαδή η Ε.Ε. για τη μείωση του αγροτικού σου κεφαλαίου και σε πιστώνει ποσόστωση παραγωγής αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων γιατί η κατεύθυνση του ευρωπαϊκού χώρου τείνει στη «βόρεια αγροτική παραγωγή». Στέλνει χρήματα δηλαδή και εκλαϊκευμένα (δικά μας χρήματα, φορολογημένα) για να μην είμαστε αγρότες, για να μην ασχολούμαστε με τους φυσικούς πόρους, το ονομάζει επιδότηση, πολλοί είμαστε ευγνώμονες γι αυτό, και προωθεί τους εκλεκτούς και ολίγους να εκμεταλλεύονται στον υπέρμετρο βαθμό τη συλλογική περιουσία.

Είναι οι Φυσικοί Πόροι προϊόν εμπορεύσιμο;
Δεν χρειάζεται εξήγηση. Από τη στιγμή που όλα κινούνται στο παρόν πολιτικοοικονομικό σύστημα με βάση τις τιμές του πετρελαίου (που καθορίζονται παγκοσμίως από τις ορέξεις των ιδιοκτητών), από τη στιγμή που χύνεται ανθρώπινο αίμα μόνο για το Πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, από τη στιγμή που η Ελλάδα εκχωρεί αβίαστα (και πριμοδοτεί σε πολλές περιπτώσεις) την μονοπωλιακή ιδιωτική πρωτοβουλία για ενεργειακά πάρκα και τη βαφτίζει φιλική (μετά τα φορολογεί), από τη στιγμή που το νερό προωθείται για πώληση και αγορά ξένων καρχαριών, δεν χωρά κανένα περιθώριο συζήτησης για το αν οι φυσικοί πόροι ξεπουλιούνται.

Υπάρχει ευθύνη στην Τοπική διοίκηση;
Μα, είναι κουβέντα αυτή; Το πιο μεγάλο θέμα επικέντρωσης των υποψηφίων συνδυασμών (πολιτικών σχηματισμών – απολιτικών σχηματισμών) είναι το Περιβάλλον και πόσο άψογα θα το διαχειριστούν σε μια πενταετία. Η τοπική (αυτό)διοίκηση όμως (και ιδιαίτερα η «νέα» Καλλικρατική) χρειάζεται έσοδα, υπεχρηματοδοτούμενη γαρ, πλην των ανταποδοτικών τελών που έχουν να κάνουν άμεσα με τους φυσικούς πόρους. Έτσι, μια τοπική αρχή, επικαλούμενη τα έσοδα και τα έξοδα των οικονομικών υπηρεσιών της, μπαίνει σε λογικές ξεπουλήματος, ίσως ηπιότερες της αδηφάγου κεντρικής εξουσίας, αλλά δεν παύουν να είναι λογικές πώλησης πόρων.

Στην Ικαρία, για παράδειγμα, η παρούσα Δημοτική Αρχή (που εκλέχτηκε με την στήριξη των πολιτικών σχηματισμών ΣΥΡΙΖΑ-ΔΗΜΑΡ-ΠΑΣΟΚ-ΝΔ-ΛΑΟΣ)  δεν έχει τοποθετηθεί (τρία χρόνια τώρα) για το αν είναι θετική η αρνητική σε πρόταση ιδιώτη, εγκεκριμένη από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, για ένα απέραντο αιολικό πάρκο που θα καλύψει σε όλη την έκταση το νησί, είτε βλέποντάς το από τα λίγα πλοία της γραμμής, είτε από τα αεροπλάνα, είτε ακόμα από δορυφορικές εικόνες.  Ο Δήμαρχος επικαλείται το κέρδος που θα έχει ο Δήμος από τα επί τις εκατό διογκούμενα έσοδα του ιδιώτη. Επικεντρώνεται μόνο σε αυτό, δεν τον ενδιαφέρει κανένα ξεπούλημα, και όποιος προτάσσει οικολογικό ενδιαφέρον τον αποκαλεί φαιδρό.  Είναι τέλος και το πολιτικό κόστος πλην του οικονομικού. Η κατασκευή έργων διαχείρισης υγρών και στερεών αποβλήτων, η χωροθέτηση βοσκοτόπων, η κατασκευή σχεδίων χρήσεων γης και όλα τα προτεινόμενα έργα που καλείται να φτιάξει μια αρχή, δεν λειτουργούν  ανεξάρτητα. Είναι αποτέλεσμα του λιγότερου πολιτικού κόστους.

Όταν δηλαδή στην παρούσα πολιτική κατάσταση, πρέπει να χωροθετηθεί ένας Χ.Υ.Τ.Υ, ο μελετητής και η ομάδα του, συχνά υποκύπτει σε πιέσεις πολιτικού κόστους και χωροθετεί έργα υποδομής και πολιτισμού σε χώρους όχι εδαφικά ή περιβαλλοντικά κατάλληλους, αλλά σε χώρους με τις λιγότερες χαμένες ψήφους. Αυτή είναι η αλήθεια. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα της χωροθέτησης του ΧΥΤΥ Ικαρίας, όπου το  «πολιτικό κόστος» οδήγησε την νομαρχιακή αυτοδιοίκηση να περιφέρει τον ΧΥΤΥ σαν επιτάφιο σε όλη την Ικαρία από το 1998 έως το 2008. Αναφέρομαι στην νομαρχιακή αυτοδιοίκηση (όλων των αποχρώσεων), γιατί σε ότι αφορά τους δήμους της Ικαρίας αν και δεν είχαν ευθύνη για την χωροθέτηση, όχι μόνο δεν έβαλαν εμπόδιο σε καμιά από της προτάσεις. Αλλά και  διαφώνησαν (καλοκαίρι 2003) με την ακύρωση της αρχικής χωροθέτησης, και δεν δίστασαν να καταγγείλουν (φθινόπωρο 2008) της μεθοδεύσεις που γινόταν μέσω της εφορείας βυζαντινών αρχαιοτήτων για την εμπλοκή τόσο της χωροθέτησης του ΧΥΤΥ (που οδήγησαν τελικά στην σημερινή τοποθεσία) όσο και στην υπόθεση χωροθέτησης   του σφαγείου. Η αλήθεια είναι ασφαλώς και ότι επιστημονικές έρευνες δείχνουν διάβρωση, αλάτωση και απερήμωση του ανάγλυφου της Ικαρίας. Σημαντικός παράγοντας αυτού είναι και η ανεξέλεγκτη υπερβόσκηση σε όλη πλέον την έκταση του νησιού. Και είναι σίγουρα το πολιτικό κόστος που δεν επιτρέπει (Στην σημερινή τουλάχιστον διοίκηση του δήμου) να φέρει μια πρόταση επίλυσης του χρόνιου προβλήματος της Φυσικής Καταστροφής. Αναφέρομαι ειδικά στην σημερινή διοίκηση γιατί οι προηγούμενες  διοικήσεις των δήμων που συμμετέχουν στην Λαϊκή Συσπείρωση, έχουν κάνει την προσπάθεια τους (τα προηγούμενα χρόνια), και έχουν καταθέσει και ενιαία την πρόταση τους τουλάχιστον από το 2008, αλλά και η στάση τους στην τελευταία συνεδρίαση του δημοτικού συμβούλιου ήταν ξεκάθαρη και δεν μπήκε στην λογική του τακτικισμού για ένα τόσο σοβαρό θέμα, (θα ήταν ενδιαφέρον να γνώριζαν όλοι την θέση και την στάση όλων των  συνδυασμών που διεκδικούν την ψήφο των Ικαριωτών  για αυτό το θέμα…).

Μπορεί η Τοπική Αυτοδιοίκηση να λειτουργεί σε πλαίσια προστασίας των Φυσικών Πόρων;
Το πρόβλημα αλόγιστης χρήσης και ξεπουλήματος του φυσικού πλούτου και αειφορικής αδιαφορίας ΔΕΝ είναι θέμα προσώπων, εγωισμών, και διαχείρισης. Είναι ΚΑΙ θέμα διαχείρισης, είναι ΚΑΙ θέμα προσώπων, αλλά στην περίπτωσή μας, είναι πρωταρχικά θέμα πολιτικής.
• Ζω στην Ικαρία και θέλω οι λουτροπηγές να αξιοποιηθούν από την τοπική αυτοδιοίκηση, κτήμα δικό μας, και η «ανάπτυξη» να έρθει από ένα συλλογικά χτισμένο ιαματικό τουρισμό.
• Ζω στην Ικαρία και θέλω να συμμετέχω στη λύση του θέματος της κτηνοτροφίας και της υπερβόσκησης ως ένα αγκάθι και δείγμα πολιτικού εμπαιγμού άμεσα προς λύση.
• Ζω στην Ικαρία και θέλω οι απόγονοί μου να εντοπίζουνε δρυοκολάπτες στο δάσος του Ράντη, θέλω να υπάρχει το δάσος του Ράντη.
• Ζω στην Ικαρία και θέλω λύσεις σαφείς και ώριμες στη διαχείριση των σκουπιδιών μου.
• Ζω στην Ικαρία και θέλω σφαγείο, τυποποιητήριο, εμφιαλωτήριο, συλλογικής ευθύνης, να μπορούμε να διαχειριζόμαστε μόνοι μας τα προϊόντα μας.
• Ζω στην Ικαρία και βασίζομαι στην ελπίδα ότι τα πράγματα θα αρχίσουν να στρώνουν τοπικά.
(θα χρησιμοποιούσα τη λέξη ‘αλλάζουν’ αντί ‘στρώνουν’ αλλά δυστυχώς και παγκόσμια και εγχώρια και τοπικά η αλλαγή δεν μας ταιριάζει. Την χρησιμοποίησαν, αρχής Θάτσερ και Παπανδρέου, όλοι οι ανεξάρτητοι σχηματισμοί. Και ποτέ η αλλαγή δεν ήρθε).

Η δική μου γνώμη στο ερώτημα είναι ότι πολύ δύσκολα μπορεί η Τοπική (Αυτό) διοίκηση να απαγκιστρωθεί από τα ξεπουλήματα. Της το επιβάλλει δυστυχώς η κεντρική διοίκηση, οι νόμοι των αστών, η οικονομική της κατάσταση, η υποτέλεια στους πόρους και η μη αυτάρκεια στην αειφόρο ανάπτυξη. 

Είναι όμως η πιο κατάλληλη εποχή ρήξης, συμμετοχής, εναντίωσης, σε ό,τι αντιλαϊκό απροκάλυπτα ήρθε και έρχεται.

Είναι η εποχή πραγματικής επιδότησης στις Λαϊκές Συσπειρώσεις παντού!

Νικόλας  Κουντούπης
Περιβαλλοντολόγος Μελετητής (Π.Ι.)
Msc Φυσικές Καταστροφές   (Ε.Κ.Π.Α.)
Εργαζόμενος στον τομέα του επισιτισμού και της εστίασης.