Γράφει  o Σπύρος Αραβανής

Οποιος επισκεφτεί έστω και για μία φορά την Ικαρία, είμαι σίγουρος πως θα αντιληφθεί πολύ γρήγορα πως η ανεξαρτησία της «Ελευθέρας Πολιτείας της Ικαρίας», από την απελευθέρωσή της από τους Τούρκους μέχρι την ενσωμάτωσή της στην Ελλάδα, δεν διήρκησε μόνο πέντε μήνες (Ιούλιος- Νοέμβριος του 1912) όπως έχει καταγραφεί στην ιστορία. Συνεχίζει, 104 χρόνια μετά, με βάση την εθιμική, πολιτισμική και κοινωνική συμπεριφορά και σκέψη της να αποτελεί «κράτος εν κράτει». Μέσα σε αυτή τη ζωντανή και «παλλόμενη» μεθυστική πραγματικότητα της Ικαρίας, εδώ και έντεκα χρόνια πραγματοποιείται το «Φεστιβάλ Ίκαρος» το οποίο εξ αρχής δεν περιορίστηκε ούτε στα «φολκλορικά» πλαίσια ενός αντίστοιχου θερινού νησιώτικου Φεστιβάλ ούτε σε ένα «mainstream» πολιτισμικό πρόγραμμα, ως μια συνέχεια των χειμερινών εμφανίσεων των καλλιτεχνών.

Είναι, όπως και το ίδιο προσδιορίζεται, ένα «Φεστιβάλ Πολιτισμικών Διαλόγων». Η αιτία του;  «Ο Ικαριώτης, ο οποίος  έχει μια ανοιχτότητα σε σχέση με άλλους ανθρώπους», όπως μου λέει ο εμπνευστής του Φεστιβάλ και η «ψυχή» του, ο κιθαρίστας, συνθέτης και παραγωγός (ιδιοκτήτης της εταιρείας Massive Production) Βαγγέλης Φάμπας, γιος του θρυλικού σολίστα της κιθάρας και συνθέτη Δημήτρη Φάμπα (1921-1996).   «Ο Ικαριώτης»,  τονίζει ο Φάμπας, «σε δέχεται όπως και όποιος και να είσαι». Αυτή, λοιπόν  η ικαριώτικη κουλτούρα «ένας έμπρακτος και όχι θεωρητικός ιδιότυπος τύπος σοσιαλισμού, ανθρωπισμού και συλλογικότητας ενίοτε και ουτοπικός» υπήρξε και η αφετηριακή γραμμή για τη δημιουργία ενός Φεστιβάλ το οποίο έχει από το ξεκίνημά του ως στόχο «να φέρνει σε επαφή μουσικά ρεύματα από διάφορες γωνιές του κόσμου και σε ορισμένες περιπτώσεις τα παντρεύει με τα τοπικά μουσικά ιδιώματα, γεννώντας από αυτή την αλληλεπίδραση νέες ιδέες στους δημιουργούς. Έχουμε κάνει μια προσπάθεια πολλοί από τους καλλιτέχνες να έρχονται από το εξωτερικό και να μην περιοριζόμαστε σε εγχώρια σχήματα. Το Φεστιβάλ, λοιπόν, δεν είναι μεταφορά προγράμματος από σκηνές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης στην Ικαρία ούτε συνεργασία με τρεις συγκεκριμένους μάνατζερ καλλιτεχνών».    Τα προγράμματα των περασμένων χρόνων επαληθεύουν αυτά τα λόγια του Φάμπα.

Ενδεικτικά αναφέρω καλλιτέχνες οι οποίοι συμμετείχαν στο Φεστιβάλ όπως L' HAM DE FOC (Ισπανία),  Motion Τrio (Πολωνία),  Etnika (Μάλτα),  Chicana Gypsy Band (Ισπανία, Μεξικό, ΗΠΑ),  Quartaumentata (Καλαβρία)  Margarida Guerreiro (Πορτογαλία) Luna Piena Trio (Ιταλία-Σικελία) Alexander Spitzing (Γερμανία) Lise Lunde Brennhagen, Laura Ellestad και Asgeir Blaavarp Heimdal (Νορβηγία)  κ.ά. μια «φιλοσοφία» η οποία διαπνέει και τον εφετινό προγραμματισμό του με τη συμμετοχή καλλιτεχνών όπως το συγκρότημα Kolektif Istanbul (Τουρκία), και η Lamia Bedui  (Τυνησία).   Δίπλα σε αυτούς, στα έντεκα χρόνια λειτουργίας, και εγχώριοι καλλιτέχνες και συγκροτήματα του εντέχνου, του ροκ, αλλά και της πειραματικής μουσικής όπως ο Μίμης Πλέσσας, η Έλλη Πασπαλά, ο Παύλος Παυλίδης, ο Φοίβος Δεληβοριάς, ο Γιάννης Χαρούλης, η Νατάσσα Μποφίλιου, ο Δώρος Δημοσθένους, η Ελένη και η Σουζάνα Βουγιουκλή, οι Mode Plagal, το Affection Trio (Θέμης Νικολούδης, Βασίλης Ρακόπουλος, Πέτρος Βαρθακούρης),  οι  Villagers of Ioannina City οι He-Jazz Collective, οι Stringless κ.ά.

Μέχρι τότε στο νησί δεν υπήρχε κάποια οργανωμένη κίνηση εκτός από τις σποραδικές συναυλίες που οργάνωνε η Νομαρχία ή η Κίνηση Πολιτών.  Έτσι, μετά από τρία χρόνια συζητήσεων με τρεις Δήμους της Ικαρίας, (Αγίου Κηρύκου – Ευδήλου – Ραχών Ικαρίας) ξεκίνησε να λειτουργεί το «Φεστιβάλ Ίκαρος», στην αρχή με την αφιλοκερδή παρουσία των προσκεκλημένων καλλιτεχνών  ώστε «τα όποια έσοδα θα προέκυπταν, να διατεθούν για τη δημιουργία υλικοτεχνικής υποδομής που δεν υπήρχε». Τα πρώτα πέντε χρόνια το Φεστιβάλ είχε την οικονομική υποστήριξη των Δήμων καλύπτοντας τα έξοδα που προέκυπταν με βάση τον προϋπολογισμό. Έπειτα υπήρξε  μια περίοδο οικονομικής «ξηρασίας», από την πλευρά των Δήμων και  εδώ και δυο χρόνια ξανά προσφέρεται μια μικρή οικονομική βοήθεια. «Άλλη οικονομική χορηγία δεν έχουμε», επισημαίνει ο Φάμπας», «μόνο χορηγούς επικοινωνίας. Τα πλοία και τα αεροπλάνα δεν μας δίνουν ούτε μια μικρή έκπτωση. Όπου και να απευθυνόμαστε, λαμβάνουμε την απάντηση ότι «δεν μας ενδιαφέρει η Ικαρία». Δεν έχει περάσει χρόνος που να μην κάνουμε μια αίτηση στο Υπουργείο Πολιτισμού».

Πόσο όμως εύκολο ήταν πέραν των οικονομικών απαιτήσεων ενός τέτοιου εγχειρήματος, το Φεστιβάλ να «ανταγωνιστεί» τα περίφημα πανηγύρια του νησιού και να προσελκύσει κόσμο; «Δεν υπάρχει ανταγωνισμός με τα πανηγύρια», λέει ο Φάμπας, «αφού εμείς δεν προσκαλούμε διασκεδαστικές μπάντες –δεν έχουμε κάνει ποτέ ρεμπετολαϊκή βραδιά. Υπάρχει όμως ένας ¨ανταγωνισμός " με τα μαγαζιά τα οποία οργανώνουν μουσικές βραδιές χωρίς να έχουν κάποιο προγραμματισμό και έτσι μπορεί να συμπέσουν με τις δικές μας εκδηλώσεις οι οποίες είναι πολλές μέσα στους  τρεις μήνες που πλέον διαρκεί το Φεστιβάλ.  Ωστόσο, θεωρώ ότι το Φεστιβάλ έχει συμβάλλει με τον τρόπο του στην ανάπτυξη του τουρισμού στο νησί και αυτό είναι προς όφελος όλων».

ΔΕΝ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΟΛΑ ΣΕ ΕΝΑ ΜΕΡΟΣ
Χαρακτηριστικό, επίσης, του Φεστιβάλ, το διάσπαρτο των χώρων- περιοχών με τους οποίους συνεργάζεται. «Το νησί είναι δύσβατο» εξηγεί ο Φάμπας, «και δεν μπορεί εύκολα να έρθει κανείς από μακρινά χωριά και να επιστρέψει. Προσπαθώντας, λοιπόν, να ικανοποιήσουμε αυτή την ανάγκη οργανώνουμε παντού εκδηλώσεις ακόμα και αν αυτές γίνονται σε περιοχές όπως ο Άγιος Κήρυκος που ξέρουμε εκ των προτέρων ότι δεν θα μπορέσουμε να καλύψουμε ούτε τα έξοδά τους».

ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΜΟΝΟ ΣΥΝΑΥΛΙΕΣ
Πέραν όμως των συναυλιών το Φεστιβάλ οργανώνει και πολλά σεμινάρια τα οποία παρέχονται δωρεάν, αλλά και εκδηλώσεις χορού, θεατρικές παραστάσεις και κινηματογραφικές προβολές, όπως οι εφετινές με το ιταλικό θεατρικό έργο για την επιστροφή του Οδυσσέα (Landing ScarlattineTeatro Italy -Asterions Hus, Viirus Theater, Regione Lombardia) η Θεατρική παράσταση για την Πηνελόπη, «Waiting for the Rain – Meeting the Odyssey»  [Opolski teatr (Πολωνία), Viirus teater (Φιλανδία), Scarlattine Teatro (Ιταλία)] το «Performance δρόμου»  από τους συμμετέχοντες στο instant workshop του Peter Kirk, το Εργαστήριο Γκάιντας/ πνευστών από τον Richard Laniepce (Kolektif Istanbul) σε συνεργασία με Ικαριώτες τσαμπουνιέρηδες, η έκθεση φωτογραφίας του Χρήστου Μαλαχία, «Το Άγγιγμα» και η παρουσίαση του βιβλίου «Κυρασολένη» με καινούργια ικαριώτικα παραμύθια από Ικάριους Λογοτέχνες.    Παρόλο που το πρόγραμμα του 2017 έχει κατά τα 2/3  ήδη ολοκληρωθεί, όπως αναφέρει ο Φάμπας, υπάρχει μεγάλη ανάγκη βοήθειας για την κάλυψη των αναγκών του Φεστιβάλ σε επίπεδο συνεργατών. «Διακαώς ψάχνω άτομα τα οποία θα αναλάβουν ένα μερίδιο ευθύνης στο Φεστιβάλ, όπως η συνεργάτιδα μου, εδώ και εφτά χρόνια, Ευγενία Τάγκα και εγώ να αρχίσω να λειτουργώ επικουρικά. Και όταν λέω «επικουρικά» εννοώ ότι να προσφέρω τις λειτουργικές γνώσεις  που έχω πια αποκτήσει, αλλά και τις γνωριμίες που έχω στο μουσικό χώρο στον οποίο δεν προέκυψα εκ των υστέρων, αλλά γεννήθηκα μέσα σε αυτόν δεδομένης της οικογενειακής μου παράδοσης».

ΠΩΣ ΒΡΕΘΗΚΕ Ο ΦΑΜΠΑΣ ΣΤΟ ΝΗΣΙ
Οικογενειακός είναι και ο  λόγος εξαιτίας του οποίου ο Φάμπας βρέθηκε στο νησί, είκοσι χρόνια πριν, χωρίς να έχει καταγωγή από αυτό, «Το ’80 εγκαταστάθηκα στην Αμερική. Παράλληλα με τις σπουδές μου και την εργασία μου στον κινηματογράφο, είχα ανοίξει και τρεις μουσικές σκηνές με Έλληνες καλλιτέχνες που έρχονταν από την Ελλάδα αλλά και με ξένους. Τα πρώτα πρόσωπα που άρχισα να γνωρίζω στην αρχή ήταν Ικαριώτες, αλλά και οι συνοδοιπόροι μου σε αυτές τις δραστηριότητες ήταν κατά κύριο λόγο Ικαριώτες. Όταν, λοιπόν, ο πατέρας μου ήταν στο νοσοκομείο, στα τελευταία στάδια της ζωής του, επέστρεψα στην Ελλάδα και την επομένη του θανάτου του συνάντησα ένα φίλο μου Ικαριώτη ο οποίος με προσκάλεσε στην Ικαρία για να «ξεφύγω». Έκατσα δέκα μέρες και μια εξ αυτών πήγα στο πανηγύρι στο Περδίκι. Μόλις με είδαν, άρχισαν να φωνάζουν και να με αγκαλιάζουν. Ο λόγος ήταν πως στο Περδίκι μεγάλο μέρους του πληθυσμού είναι Ικαριώτες που ζούσαν στην Αμερική και με τους οποίους γνωριζόμουνα. Το επόμενο διάστημα πήγαινα πια στην Ικαρία πολύ συχνά. Όταν έχασα και τη μητέρα μου, η Ικαρία μπορώ να σου πω ότι είναι αυτό που με κράτησε με σώας τα φρένας. Πέραν, όμως, των προσωπικών μου, η Ικαρία ήταν και ένας τόπος που δεν έμοιαζε με την Αθήνα, η οποία τα χρόνια της απουσίας μου στην Αμερική, είχε πλέον αλλάξει. Γιατί αυτό που είδα στην Αθήνα, όταν γύρισα, δεν είχε καμία σχέση με τη φαντασίωσή μου το τι είναι Ελλάδα. Αυτή, λοιπόν, που έμοιαζε με την Ελλάδα που ονειρευόμουνα, ήταν η Ικαρία. Εδώ λοιπόν είναι το «χωριό» μου. Για αυτό και η παρουσία μου στο Φεστιβάλ είναι στο επίπεδο της προσφοράς και όχι του επαγγελματία διοργανωτή».

ΕΙΔΑΜΕ ΑΠΟ ΚΟΝΤΑ ΚΑΙ ΔΥΟ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
Στο πλαίσιο αυτής της αλληλεπίδρασης των ειδών και των ρευμάτων εφέτος, εκτός των άλλων, πραγματοποιήθηκαν και δυο πολύ ενδιαφέρουσες μουσικές συμπράξεις.

«H Κρητική μαντινάδα και η λύρα συνάντησαν την Ικαριώτικη ρίβα»
Τη Δευτέρα 25 Ιουλίου, «H Κρητική μαντινάδα και η λύρα συνάντησαν την Ικαριώτικη ρίβα» στο χωριό Στάβλος της Ικαρίας, πάνω σε μια φυσική «σκηνή», ανάμεσα στα δέντρα, στήνοντας μια γιορτή του δεκαπεντασύλλαβου. Καλεσμένοι του Φεστιβάλ ο  λυράρης και ερμηνευτής Βασίλης Σκουλάς, ο στιχουργός Κώστας Φασουλάς, ο λαϊκός ποιητής (μαντιναδολόγος) Αριστείδης Χαιρέτης ή Γιαλάφτης, η βιολίστρια και ποιήτρια της ικαριακής διαλέκτου Σόσα Μπερνή-Πλακίδα και η φιλόλογος και ποιήτρια Αργυρώ Τσαρνά. Μέσα από τις εισηγήσεις των ομιλητών για τα δυο αυτά είδη του λόγου, τα κρητικά και ικαριώτικα τραγούδια και τις αυτοσχέδιες μαντινάδες που ακούστηκαν, φάνηκε για ακόμα μια φορά πως η γλώσσα των ανθρώπων όταν εκφράζει χαρά ή λύπη έχει κοινή καταγωγή και ας απέχει εκατοντάδες γεωγραφικά χιλιόμετρα. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο η χρονική σύγκλιση της ανεξαρτησίας των δυο νησιών στις αρχές του 20ου αιώνα, το ελεύθερο και φιλόξενο κοινό πνεύμα των κατοίκων τους και ο τρόπος που κοσμοθεωρούν.

και Balarom Trio από τη Θεσσαλονίκη
Η δεύτερη βραδιά πραγματοποιήθηκε στις 28 Ιουλίου στο Οινοποιείο Αφιανέ, στον Προφήτη Ηλία Ραχών. Το ελληνικό συγκρότημα Balarom Trio από τη Θεσσαλονίκη (Παντελής Στόικος: τρομπέτα, καβάλ, πλήκτρα, Κυριάκος Ταπάκης: ούτι, Λουκάς Μεταξάς: κρουστά) μέσα στο πανέμορφο πέτρινο θεατράκι του Οινοποιείου «άνοιξε» διαλόγους, για πρώτη φορά επί σκηνής με τα ιδρυτικά μέλη των Kolektif Istanbul (Richard Laniepce: σαξόφωνο και Aslı Dogan: φωνή, κρουστά) συνταιριάζοντας ήχους της balkan, της jαzz και του funk. Δώρο-έκπληξη και των δυο συγκροτημάτων προς το κοινό μια αυτοσχέδια διασκευή της ικαριώτικης παραδοσιακής «αμπελοκουτσούρας», σήματος κατατεθέν του ικαριώτικου πανηγυριού.  

musicpaper.gr