Το τελευταίο δρυοδάσος Αριάς του Αιγαίου απειλείται από την εγκληματική αδιαφορία τοπικής αυτοδιοίκησης και δασικών υπηρεσιών.

Το δάσος του Ράντη στην Ικαρία, απόγονος των θρυλικών Δρυοδασών που χιλιάδες  χρόνια πριν κάλυψαν απ’ άκρη ως άκρη την ανατολική Μεσόγειο, αποτελεί το τελευταίο εναπομείναν δρυοδάσος Αριάς του Αιγαίου και της νησιωτικής Μεσογείου. Με έκταση 16.000 στρεμμάτων και ηλικία των βελανιδιών που φτάνουν και τα 500 έτη, φιλοξενεί στο εσωτερικό του ένα μεγάλο αριθμό σπάνιων, προστατευόμενων και ενδημικών ειδών χλωρίδας και πανίδας. Η μοναδική σημασία του δάσους επιβεβαιώνεται και από την πολύχρονη και πολυεπίπεδη έρευνα που υλοποιεί το Αρχιπέλαγος καθώς και από την έρευνα που εκπονήθηκε τα προηγούμενα χρόνια από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Συνολικά στο δάσος του Ράντη έχουν καταγραφεί έως σήμερα, 62 είδη χλωρίδας (εκ των οποίων, 12 ενδημικά της Ικαρίας και του Αν. Αιγαίου και 14 προστατευόμενα από την εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία και διεθνείς συμβάσεις), 6 είδη θηλαστικών (εκ των οποίων 4 απειλούμενα και 5 προστατευόμενα), 14 είδη ερπετοπανίδας (όλα προστατευόμενα, 6 απειλούμενα) και 39 είδη ορνιθοπανίδας (18 εκ των οποίων προστατευόμενα και 22 που συγκαταλέγονται στον κατάλογο των απειλούμενων ειδών). Το δάσος του Ράντη έχει μοναδική βοτανική, οικολογική, αισθητική και ιστορική αξία, γι’ αυτό και θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα και παλαιότερα δάση Αριάς της Ευρώπης.

Απειλές
Το δάσος του Ράντη, παρά την ξεχωριστή του σημασία, έχει περιέλθει τα τελευταία χρόνια σε ένα φαύλο κύκλο καταστροφής που οδηγεί σταδιακά στην οριστική εξαφάνιση του. Τις τελευταίες δεκαετίες παραμένει έρμαιο στην ανεξέλεγκτη (και παράνομη) βόσκηση και ξύλευση, υποβαθμίζεται από φυτοπαθογόνα και η συσσώρευση βιομάζας από τα νεκρά δέντρα αποτελεί συνεχή απειλή πυρκαγιάς. Υπολογίζεται ότι πάνω από 1000 αποίμενα κατσίκια βοσκούν παρανόμως κάθε μέρα στο δάσος, γεγονός που αποτρέπει τη φυσική αναγέννηση ή τη διαδοχή των ειδών. Χωρίς δυνατότητα αναγέννησης, το δάσος μετατρέπεται σταδιακά σε νεκροταφείο γερασμένων και αδύναμων δέντρων. Σε περιοχές με έντονες κλίσεις, η απουσία βλάστησης αδυνατεί να συγκρατήσει το έδαφος από τις μεγάλες σε ένταση βροχοπτώσεις, με αποτέλεσμα τη διάβρωση του εδάφους και την ερημοποίηση μεγάλων τμημάτων του δάσους. Παράλληλα, τα δέντρα απειλούνται και από ένα φυσικό εχθρό: προσβάλλονται από έναν ασπόνδυλο οργανισμό (Cerambyx cerdo), ο πληθυσμός του οποίου έχει αυξηθεί δραματικά, απειλώντας σήμερα, μέχρι και τα υγιή δέντρα. Τα δέντρα προτού ξεραθούν, προσπαθούν να δώσουν αναβλαστήματα από τη βάση του κορμού, όμως (όπως συμβαίνει και με την υπόλοιπη φυσική βλάστηση), έχουν μηδαμινές πιθανότητες να επιβιώσουν, λόγω της βόσκησης.

Τέλος, παρά το γεγονός ότι ως δάσος βελανιδιάς δεν αποτελεί εύφλεκτο δάσος, η συσσώρευση βιομάζας από τα νεκρά δέντρα και κλαδιά στο έδαφος, αποτελούν σημαντική απειλή πυρκαγιάς, που από τύχη δεν έχει συμβεί έως σήμερα.

Δράσεις του Αρχιπελάγους

Τα τελευταία χρόνια το Ινστιτούτο του Αρχιπελάγους διεκπεραιώνει αφιλοκερδώς πολυεπίπεδες έρευνες σε αυτό το σπάνιο οικοσύστημα με στόχο να αναδείξει την σημασία του και να δοθεί ένα τέλος στη διαρκή υποβάθμιση και καταστροφή του.

Τα ποικίλα επιστημονικά δεδομένα που συλλέγονται από την ομάδα ερευνών αξιοποιούνται από το Ινστιτούτο με σκοπό την καταγραφή των παραγόντων που υποβαθμίζουν το δάσος, καθώς και τον σχεδιασμό κατάλληλων πλάνων και μέτρων διαχείρισης. Κατά αυτό τον τρόπο η Ομάδα Δασικής Έρευνας του Αρχιπελάγους εκπόνησε και κατέθεσε τα τελευταία έτη, σε συνεργασία με πανεπιστήμια εγνωσμένου κύρους του εξωτερικού, μια σειρά μελετών και προτάσεων όπως:

• Πρόταση χαρακτηρισμού του δάσους ως «Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης» και «Περιοχή Απόλυτης Προστασίας της Φύσης» (συνοδευόμενη από την απαραίτητη περιβαλλοντική μελέτη).
• Μελέτη επιπτώσεων της υπερβόσκησης εριφίων, σε συνεργασία με ομάδα ερευνητών του Γαλλικού Πανεπιστημίου Ecole Nationale Superieure d’Agronomie de Rennes.
• Πρόταση και μελέτη για την ίδρυση «Μόνιμου Καταφυγίου Άγριας Ζωής» στο Δάσος του Ράντη.
• Μελέτη πρόληψης πυρκαγιάς στο Δάσος του Ράντη.
• Πολυεπίπεδη μελέτη καταγραφής φυτοκοινωνιών, προσδιορισμού ποικιλότητας και πυκνότητας των δέντρων, διαμέτρου κορμών και της κατάστασης υγείας των ατόμων Αριάς - σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Plymouth Αγγλίας.
• Κατάθεση μελέτης για τη διαχείριση και προστασία του Δάσους του Ράντη, που υποβλήθηκε από τη Νομαρχεία Σάμου, σε συνεργασία με το Αρχιπέλαγος και το ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε., στο πλαίσιο του προγράμματος Life.

Καθώς και μια σειρά άλλων ενεργειών όπως:

• Δημιουργία φυτώριου με βελανιδιές (Άριους) στην ερευνητική βάση του Αρχιπελάγους, στην Ικαρία.
• Εντομολογική παρακολούθηση καθ΄ όλη τη διάρκεια του έτους στα ανατολικά όρια του Δάσους Ράντη σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών – ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.
• Υλοποίηση Εφαρμοσμένων Σεμιναρίων Πεδίου (Field Course) στο Δάσος Ράντη με θέμα: "Μεσογειακή Δενδρολογία", σε φοιτητές, ερευνητές και εκπαιδευτικούς.
• Παραγωγή ντοκιμαντέρ για τις περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις της βόσκησης των εριφίων στο Δάσος του Ράντη.

Αντίστοιχα, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου έχει προβεί σε μια σειρά μελετών, όπως:

• Το καθεστώς της Κοινοτικής Ιδιοκτησίας. Το Παράδειγμα του Δάσους του Ράντη στο Νησί της Ικαρίας, Κουμπάρου Δ. 2003
• Σχέδιο προστασίας και διαχείρισης δάσους Ράντη/Γαία – Ικαρίας. Μελέτη εκτίμησης της αισθητικής αξίας του τοπίου, (Σοφούλης Κ., Γκόλτσιου Κ., 2002)
• Το Δάσος του Ράντη (Αλεξάνδρα Μελιάδου, 2001)
• Σχέδιο Προστασίας Δάσους Ράντη (Τερκενλή Θεανώ, 1998-99)


Η Ομάδα Δασικής Έρευνας του Αρχιπελάγους στην τελευταία προσπάθεια άμεσης διαφύλαξης του Δάσους και των λειτουργιών του, κατέθεσε τον Απρίλιο του 2009 μελέτη για την ίδρυση Μόνιμου Καταφυγίου Άγριας Ζωής στο δάσος. Έκτοτε, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και την υποστήριξη της Δ/νσης Δασών Περιφέρειας Β. Αιγαίου βρίσκεται σε συνεχή άσκηση πιέσεων για τον χαρακτηρισμό του δάσους ως Καταφύγιο Άγριας Ζωής και εισαγωγής του επομένως σε πλαίσιο εθνικής νομικής προστασίας, ως πρώτο στάδιο προστασίας του.

Ευθύνες καταστροφής του Δάσους

Όλες οι μελέτες, έρευνες και προτάσεις του Αρχιπελάγους είναι αυτοχρηματοδοτούμενες και έχουν κοινοποιηθεί στις αρμόδιες τοπικές αυτοδιοικήσεις και δημόσιες υπηρεσίες, χωρίς όμως να έχει πραγματοποιηθεί έως σήμερα προσπάθεια για την προστασία, διαφύλαξη, υπαγωγή σε νομικό καθεστώς ή διαχείριση του δάσους. Αντίστοιχη στάση έχει τηρηθεί από τους αρμόδιους και για τις μελέτες του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Επομένως, προκαλεί εύλογη απορία το γεγονός, πώς ένα οικοσύστημα ξεχωριστής περιβαλλοντικής σημασίας να έχει αφεθεί τόσα χρόνια σε καταστροφική υποβάθμιση, όταν υπάρχουν διαθέσιμες μελέτες, προτάσεις και εργαλεία ικανά να διαφυλάξουν την πλούσια βιοποικιλότητα του δάσους.

Η επί σειρά ετών προκλητική αδιαφορία και σκανδαλώδης ολιγωρία του Δήμου Ευδήλου μπορεί να ερμηνευθεί μόνο ως ηθελημένη παρεμπόδιση της προστασίας αυτού του σπάνιου οικοσυστήματος. Απλές κινήσεις, όπως, να εισηγηθεί την ένταξη του δάσους του Ράντη στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000, να προβεί σε ενέργειες για την παύση της παράνομης βόσκησης ή να αναδείξει το δάσος ενημερώνοντας τις τοπικές κοινωνίες για την ανάγκη προστασίας του, απουσιάζουν πλήρως από την πολυετή πορεία της ηγεσίας του που διακρίνεται από άκρατη τσιμεντολαγνεία. Η ριζωμένη μικροπολιτική νοοτροπία στην διαχείριση του δημόσιου χρήματος μέσω της σπατάλης και «διάχυσης» του σε άσκοπες μελέτες, καταδεικνύεται και από την συνεχή αδιάφορη και αλαζονική στάση απέναντι στις επιστημονικά τεκμηριωμένες μελέτες και προτάσεις που τους προσφέρονται αφιλοκερδώς. Κατ’ αυτόν τον τρόπο κρίνονται (από τις πράξεις τους και από τη διαρκή μετάθεση ευθυνών), κατώτεροι των περιστάσεων και ανεπαρκείς να διαφυλάξουν τη φυσική και πολιτιστική κληρονομιά του τόπου, καθώς και να προσφέρουν μία αειφόρο περιβαλλοντική προστασία στο νησί προς όφελος τουλάχιστον των νέων γενεών.

Παράλληλα, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και το Επαρχείο Ικαρίας, αν και τοποθετούνται ορθώς επί του θέματος, δυστυχώς δεν έχουν λάβει καμία αποτελεσματική πρωτοβουλία για την ουσιαστική προστασία του δάσους.

Τέλος, στη Δ/νση Δασών Σάμου αποδίδουμε μεγάλο μερίδιο ευθύνης, τόσο για τις συνεχείς καθυστερήσεις που παρεμποδίζουν την έξοδο του δάσους Ράντη από τον φαύλο κύκλο της καταστροφής, καθώς και για την αδιαφορία με την οποία αντιμετωπίζουν την ερημοποίηση της Ικαρίας από την βόσκηση. Επίσης, αποτελεί άξιο απορίας πώς είναι δυνατόν να επιδεικνύουν ως κατόρθωμα, την έκδοση δασικού νόμου  «τριετούς απαγόρευσης της βόσκησης», τονίζοντας εκ των υστέρων, ότι δεν υπάρχει κανένας τρόπος εφαρμογής του.

Θεωρούμε ότι παρήλθε ο χρόνος ανοχής απέναντι σε κάθε μορφή απραξίας και φλυαρίας, που εμποδίζει την προστασία αυτού του μοναδικού οικοτόπου. Ως φορέας περιβαλλοντικής προστασίας, το Αρχιπέλαγος αναλαμβάνει τις ευθύνες του και αισθάνεται υποχρεωμένο να αναδείξει με αποφασιστικότητα, τις ευθύνες όσων θεσμικά ή ηθικά εμπλέκονται στον αργό θάνατο του δάσους του Ράντη .

Οι εκπρόσωποι που θα κληθούν να υπηρετήσουν στο νέο αυτοδιοικητικό σχήμα οφείλουν να δεσμευτούν ανοιχτά, ότι θα πράξουν τα δέοντα για να ανακόψουν τον κατήφορο στον οποίο έχει περιέλθει το περιβάλλον του νησιού.

Το Δάσος του Ράντη πρέπει να αποτελεί στολίδι για την Ικαρία και όχι έκφραση συλλογικής ντροπής όπως συμβαίνει σήμερα.

Άρθρο από την εφημερίδα Εν πλω του Αρχιπελάγους.