Στις 17 Ιουλίου 1912 εκδηλώθηκε, προς γενική, κυριολεκτικά οικουμενική, έκπληξη για το ικαριακό τόλμημα, η επανάσταση της Ικαρίας κατά των Τούρκων. Δεν ήταν όμως για τους Καριώτες, κεραυνός εν αιθρία. Υπήρξαν Ικανά αίτια για να την προκαλέσουν, προετοιμασία και προϊστορία.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που επαναστάτησαν οι Ικάριοι στους νεώτερους ελληνικούς χρόνους. Στα 1191 ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Β’ Άγγελος, της μοιραίας για την αυτοκρατορία των Γραικών (ο όρος Βυζάντιο είναι εφεύρημα των  Γερμανών του 19ου αιώνα!) δυναστείας, πριν καν την επιδρομή των άξεστων τυχοδιωκτών σταυροφόρων (!) της Ευρώπης στα 1204, έδωσε την Ικαρία ως βαρονία στον Σικάρδο Βεγιασιάνο. Και οι Καριώτες, θαμπωμένοι από την αναγέννηση του ελληνισμού που συντελούνταν στη βορειοδυτική Μικρά Ασία, ως αντίδραση προς τους καταστροφείς Φράγκους, με την Αυτοκρατορία της Νίκαιας, την εκπληκτική για την οργάνωση και την κοινωνική προοδευτικότητα της, επαναστάτησαν στα 1247 και ενώθηκαν με αυτήν.

Ακολουθούν 2,5 αιώνες αγώνων αντίστασης κατά των ποικιλώνυμων τυχοδιωκτών εξ Εσπερίας, αφού οι Παλαιολόγοι, δημιουργήματα των Γενουησίων εμπόρων, παραδίδουν σ’ αυτούς το βορειοανατολικό Αιγαίο, και ειδικά  για τη Νικαριά στους Ιουστινιάνους και τους μισθοφόρους τους, Αραγκίους, μετόχους της Μαόνας, μιας από τις εταιρίες που σχηματίζονταν για την εκμετάλλευσης των νησιωτών. Απόηχος των αγώνων αυτών διασώζεται στις «ρίμες», κυρίως του Κάστρου της Νικαριάς και της Λαγκάδας, αγώνων όχι μόνο κατά των «Φράγκων» , αλλά και της άλλης μεγάλης μάστιγας, αυτής των πειρατών, δυτικών και Σαρακηνών που λυμαίνονταν τα νησιά και τα παράλια γενικά του Αιγαίου.

Οι Καριώτες τώρα διαμορφώνουν την οργάνωση και τη φυσιογνωμία τους, γύρω από τους δημογέροντες που εκλέγονται απ’ όλους και από τους ιερείς, τους «Διάκους», που μέσα στη λαίλαπα που τους καταδυναστεύει, διατηρούν τη γλώσσα, την πατρογονική πίστη, την αδούλωτη ψυχή και τη δημοκρατικότητα, που τη συντροφεύει η αλληλεγγύη και, παρά τις δυσκολίες του βίου, η φιλοπαίγμων διάθεση… Έτσι είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τις νέες συνθήκες που θα τους οδηγήσουν στα βουνά, στους λούρους και τις «καμάρες», στα χωστοκέλια, στους μεμονωμένους μικροοικισμούς και στη Λαγκάδα, μπροστά στο νέο λυμεώνα, τους Τούρκους, αφού «όταν έφυε ο Μεγάλος (Γενουάτης, 1481), πλούσιοι πήγαν μαζί του στη Χιό και οι αχαμνοί επήρασιν τα βουνά.»

Άργησαν να εμφανιστούν επίσημα οι Τούρκοι στο νησί. Εξασφάλισαν οι Καριώτες, έστω και κάπως αόριστα, το καθεστώς «Μαχτού», δηλαδή ένα καθορισμένο  ποσό γενικά για το νησί και απαλλαγή από κάθε άλλο φόρο. Φυσικά δεν ετηρείτο πάντοτε το καθεστώς αυτό, αλλά στις συνεχείς απόπειρες ολέθριων φοροεπιδρομών, οι Καριώτες, με όπλο την όχι και τόσο πραγματική ένδειά  τους και τη διαρκεί απειλή επαναστάσεων (!), κατόρθωναν να τις αποκρούουν αποτελεσματικά. Το παράδειγμα του «ούλοι εμείς, αφέντη» στο τόλμημα του «συγκούδουνο τ’ αρνί» κράτησε για 2 περίπου αιώνες την επίσημη Τουρκία μακριά από τη Νικαριά, και μόνο για 100 χρόνια πριν την Επανάσταση του ’21 υπήρξαν Αγάδες και Ζαπτιέδες στο Νησί.

Εν τω μεταξύ η Νικαριά αφανώς προόδευε. Οι Καριώτες άφησαν τα βουνά, τελευταία τη Λαγκάδα, αποίκισαν (!) τη Νότια Πλευρά , οργανώθηκαν σε 3 «Δήμους», Φανάρι, Μεσαριά, Πέρα Μεριά (με κέντρο Λαγκάδα – Ράχες) και κατέκτησαν επάξια τον τίτλο των «πτωχοτέρων αλλά και ευδαιμονεστέρων νησιωτών». Πήραν μέρος στην επανάσταση το ΄21 σε Χίο και Ψαρά, περιέθαλψαν τους πρόσφυγες Χίους, αντιμετώπισαν με επιτυχία τους… ακάλεστους «επισκέπτες» αλλά δεν επέπρωτο να ενωθούν τότε με την Ελλάδα. Από το 1835 άρχισε περίοδος στυγνής τουρκικής καταπίεσης, φόροι επί φόρων, και κυρίως ακύρωση της μέχρι τότε πραγματικής αυτόνομης οργάνωσης.

Το ποτήρι ξεχείλισε στο τέλος του 19ου και αρχές του 20ου αιώνος. Η προσπάθεια τουρκικής αφομοίωσης, τα εμπόδια στην καλλιέργεια καπνού (σοβαρά επεισόδια στο Καρκινάγρι)η υποχρεωτική στράτευση των νέων (που εκρύβοντο ή μετανάστευαν)η εγκατάσταση Τουρκικού Πρωτοδικείου και οι νέες συνθήκες που επικράτησαν με τον Ιταλοτουρκικό πόλεμο (1911)επιτάχυναν τις εξελίξεις. «Σαν έτοιμοι από καιρό» οργάνωσαν μυστικά όλη την Ικαρία και παρά τη διστακτικότητα της Αθήνας, που κρατούσε μυστική την προετοιμασία για τους Βαλκανικούς πολέμους (Οκτώβρης, 1912)αποφάσισαν την εξέγερση για τις 9 Ιουλίου και την εκδήλωσαν τελικά στις 17. Άρχισε από τις Ράχες και τον Εύδηλο, αναίμακτα, και ακολούθησε η πολιορκία του Αγίου Κηρύκου, με την τελική παράδοση και, χωρίς εκδικητικές πράξεις, μεταφορά των Τούρκων (όπως και του Αγά το 1821) στη Σάμο και από ‘κει στο Τσεσμέ.

Η εγκαθίδρυση της «Ελευθέρας Πολιτείας Ικαρίας», όπως ζήτησε η Αθήνα μέχρι να κηρυχθεί ο πόλεμος κατά της Τουρκίας, με επικεφαλής 3 Δημογεροντίες, ήταν πλέον γεγονός, γεγονός πρωτάκουστο και εκπληκτικό, ακόμη και για τους δημιουργούς της!

Και η επιτυχία της, όμως, όπως και η εδραίωση και η οργάνωση της νέας «Πολιτείας» δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Και εδώ φάνηκε, παρά τα προβλήματα, η ικανότητα αυτοδιοίκησης των Καριωτών και υπερνίκησης εγωισμών και τοπικισμών καθώς και η μεγαλοψυχία τους. Χαρακτηριστικό το επεισόδιο ενός τουρκαλβανού ζαπτιέ (χωροφύλακα), στον οποίον επέστρεψαν 170 λίρες, ποσό μεγάλο, που είχε κρύψει στο σπίτι του, κέρδος από τοκογλυφία (!), προς μεγάλη έκπληξη των πάντων και του ιδίου! Δεν ετιμώρησαν ούτε τον τελευταίο Καϊμακάμη, Έλληνα μάλιστα φιλότουρκο, το Θουκυδίδη Δημητριάδη, εχθρό απηνή των Καριωτών, που για να διασπάσει τους Βόρειους από τους Νότιους, έταξε τη μεταφορά της πρωτεύουσας στον Εύδηλο…

Οι πρώτες μέρες της Ελευθερίας ήταν δύσκολες. Ο φόβος τουρκικής επέμβασης μεγάλος, όσοι δεν ήθελαν την επανάσταση όχι λίγοι (….), ο νέος «στρατός» απείθαρχος και οι προσωπικές αντιπαλότητες πολλές, όμως αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία. Η νέα (προσωρινή) σημαία, τα νομίσματα, τα χαρτόσημα (για τα οποία υπήρξε και κατηγορία… χρηματισμού), η μετριοπαθής κυβέρνηση, οδήγησαν την Ικαριακή Πολιτείαν επιτυχώς μέχρι της τελικής  ένωσης, στις 4 Νοεμβρίου για τον Εύδηλο και στις 5 για Άγιο Κήρυκο, αφού διευθετήθηκε το πρόβλημα της Πρωτεύουσας…

Ετελειώθη έτσι το Ικαριακό κατόρθωμα, στις λεπτομέρειες του οποίου εκδηλώθηκαν όλες οι Ικαριακές αρετές (και τα όποια ελαττώματα…) και, έστω και για λίγο, η Ικαρία έγινε επίκεντρο παγκόσμιου ενδιαφέροντος και θαυμασμού. Ας ευχηθούμε και η τωρινή Ικαριά να επαληθεύσει τον επίλογο του, τότε εθνικού της ύμνου:

«είσαι αθάνατη, ναι Ικαρία.
Και στεφάνια σου πρέπουν πολλά».

Σήφης Στενός για το ikariamag.gr|η Ικαρία... αλλιώς!
Ακολουθήστε μας στο twitter
Ακολουθήστε μας στο Facebook

Ολόκληρος ο φάκελος του ikariamag για τα 100 χρόνια, εδώ.