Το Ράδιο Ικαρία 87,6 στα πλαίσια της έρευνας για το αρχείο παραδοσιακής μουσικής του, βρέθηκε ένα φθινοπωρινό απόγευμα στο Χριστό Αγίου Κηρύκου, στο σπίτι του Γιάννη Μανώλη ή Ζαχαρόγιαννου. Ο Γιάννης Μανώλης από το Φραντάτο, γεννηθείς το 1927, με ηλικία κοντά στα 90, συνταξιούχος αυτοκινητιστής, κατασκευάζει αυθεντικά λαϊκά χειροτεχνήματα, μεταξύ των οποίων και παραδοσιακά μουσικά όργανα.

Λυράκι, Kαριώτικη, Kαριώτικη, Kρητική, Kαρπάθικη (αριστερά προς δεξιά)

Το μεράκι του και η νοσταλγία για το όργανο που έπαιζε στα παιδικά του χρόνια, τον οδήγησαν την δεκαετία του ’90 στην έρευνα και την ανακατασκευή της καριώτικης λύρας, του παραδοσιακού οργάνου που εκτοπιζόμενο από  το βιολί από τις αρχές του 20ου αιώνα, σταδιακά είχε εκλείψει στο νησί. Αποφασισμένος αλλά και με το φανερό ταλέντο στα χέρια που πάντα είχε, έμαθε την τέχνη της οργανοποιίας. Με οδηγό τα αυθεντικά καριώτικα όργανα (λύρα και λυράκι) που σώζονται στο Μουσείο Λαϊκών Οργάνων του Φοίβου Ανωγιαννάκη στην Πλάκα, άρχισε να κατασκευάζει μόνος του λύρες, αρχικά για να ξαναπαίξει ο ίδιος αλλά κυρίως, όπως μας λέει: “για να μην εξαφανιστεί το όργανο, γιατί είναι όργανο ωραίο”.

Στην παιδική του ηλικία στο Φραντάτο, την δεκαετία του ’30, ήταν γείτονας του βιολιστή Σταμάτη Βατούγιου, τον οποίον εθαύμαζε και ήθελε να του μοιάσει, παίζοντας βιολί. Τότε, όπως μας διηγήθηκε ο ίδιος, τα παιδιά ξεκίναγαν παίζοντας πρώτα λύρα. Ακόμα θυμάται την λύρα του Βατούγιου, σε ένα έπιπλο πίσω από ένα τζάμι, όταν πήγε να του την ζητήσει. Με αυτήν τη λύρα και με οδηγό το αυτί του έμαθε να παίζει.

Τα ακούσματά του, που μεταφέρει μέχρι σήμερα στο παίξιμό του ήταν το βιολί του Σταμάτη Βατούγιου, τα γραμμόφωνα των καφενείων, οι άλλοι μουσικοί της εποχής του (ο λυράρης Καστανιάς-Γιακνίσης, οι βιολιτζήδες Πλακίδας, Παντελής Καλογερής, Τσαπαλιάρης, Λινάρδος Ραντάς και οι αγαπημένοι του Τσεπέρκας και Κοτσορνίθης) που έπαιζαν στα πανηγύρια με μόνη συνοδεία ένα μπουζούκι να κρατάει τον ρυθμό και ρεπερτόριο κυρίως καριώτικο και μικρασιάτικα. Στο Φραντάτο ο Γιάννης Μανώλης πρωτόπαιξε σαν μικρό παιδί σε μικρά γλεντάκια.

Αργότερα ο βιοπορισμός τον απομάκρυνε από το παιδικό του μεράκι. Στην ηλικία των 20 εργάστηκε ως ναυτικός και έπειτα στον Άγιο Κήρυκο το ’53 έφερε από ένα από τα πρώτα αυτοκίνητα του νησιού, το οποίο δούλεψε ως οδηγός ταξί. Συνταξιούχος οικογενειάρχης πια, το ’93, βλέποντας τον Ross Daly στην τηλεόραση, τον ιρλανδοκρητικό μάστορα την παραδοσιακής μουσικής, ξαναθυμάται την λύρα και αποφασίζει να ασχοληθεί με αυτήν.

Ο Γιάννης Μανώλης κατασκευάζει καριώτικες λύρες (που συγγενεύουν γενικότερα με τις δωδεκανησιακές), καριώτικα λυράκια, αλλά και κρητικές, μεγάλες (βροντόλυρες), καρπάθικες καθώς και τα παλαιού τύπου δοξάρια (με “γερακοκούδουνα”), ακόμη και σκαφτούς μπαγλαμάδες. Χρησιμοποιεί μεταξύ άλλων ντόπια ξύλα συκαμινιάς (μουριάς), κομμένα και ξηραμένα υπομονετικά, καθώς και κατράνια (δυσεύρετο πλέον κωνοφόρο από την Μικρά Ασία) από εκατόχρονη ξυλεία παλιών σπιτιών. Τα άριστα υλικά, οι αυθεντικές διαστάσεις και το ταλέντο στα χέρια δίνουν πολύ καλά αποτελέσματα, που έχουν επιβεβαιώσει μουσικοί όπως ο Ross Daly, τον οποίο ο Γιάννης Μανώλης έσπευσε να συμβουλευτεί στα πρώτα βήματά του.

Έχοντας κατασκευάσει και δώσει πάνω από 30 όργανα, σε ικαριώτες αλλά και ξένους μουσικούς, έδωσε το παράδειγμα σε νεότερους να καταπιαστούν με το όργανο αλλά και την κατασκευή του. Η συμβολή του υπήρξε καθοριστική για την αναβίωση και διάδοση της λύρας στο νησί, που δειλά ξανακερδίζει το χαμένο της έδαφος σε παρέες νεαρών, γλεντάκια και (γιατί όχι;) μικρά πανηγύρια. Ένα όργανο που τα παλιά χρόνια παιζόταν μόνο του ή με συνοδεία κρουστού και το οποίο με τους περιορισμούς που επιβάλει στο παίξιμο, το ρεπερτόριο και την ένταση, ξαναστρέφει την μουσική διασκέδαση σε δρόμους λιτούς, αυστηρούς και αυθεντικούς.

Η μαστοριά όμως του Ζαχαρόγιαννου δεν θα μπορούσε να σταματήσει εδώ. Στο εργαστήριό του καταπιάνεται με την κατασκευή διακοσμητικών αντικειμένων, κοσμημάτων και γλυπτών. Η θεματολογία, όπως σε όλη την λαϊκή τέχνη είναι ο ντόπιος παραδοσιακός πολιτισμός και γενικότερα οτιδήποτε συλλογικό (σε αντιπαράθεση με το ατομικό): καριώτικη αρχιτεκτονική, παραδοσιακή τεχνολογία, αξιοθέατα και μνημεία του νησιού, μέχρι και πολιτικά σχόλια για τα σύγχρονα κοινωνικά τεκταινόμενα, εκφράζονται με φαντασία σε ξύλο, πέτρα αλλά και μοντέρνα υλικά.

Νερόμυλος, με λεπτομερές εσωτερικό και λειτουργικά εξαρτήματα (πελέμι, αγωγός νερού, μυλόπετρες, ταχύτητες, φρένα κλπ

Εργαστήριο με μικρογραφίες της Θεοσκέπαστης υπό κατασκευή

Η σταυρωμένη Ελλάδα

Ιδιαίτερη μνεία θα κάνουμε στις μικρογραφίες μνημείων του νησιού όπως η ικαριώτικη μονόριχτη αντιπειρατική κατοικία, η Θεοσκέπαστη, ο πύργος του Δρακάνου, οι ανεμόμυλοι (με φως και κίνηση), οι υδρόμυλοι (πλήρεις λεπτομερειών εσωτερικά και εξωτερικά, με εξαρτήματα – πελέμι, υδραγωγός, φτερωτή, μυλόπετρες, φρένα –  που λειτουργούν κανονικά!). Όργανα και τα χειροτεχνήματα, που ο Γιάννης Μανώλης κατασκευάζει με αγάπη, κοσμούν ήδη το Λαογραφικό Μουσείο Αγίου Κηρύκου. Θα τα συναντήσετε για να τα θαυμάσετε από κοντά και να τα αγοράσετε στις εκθέσεις ικαριακών προϊόντων που συμμετέχει τους καλοκαιρινούς κυρίως μήνες και βέβαια απευθείας από τον ίδιο ή την κόρη του, Ελένη Μανώλη. Επιθυμία του είναι να μεταδώσει όσα ξέρει σε νέους που θέλουν να κατασκευάσουν λύρες και να μην χαθεί η παράδοση.

Τηλέφωνο Επικοινωνίας: 22750 22457
Καταγραφή: Λιάρης Σιδερής, Κατσάφαρος Γιάννης.
Κείμενο – Φωτογραφίες: Κατσάφαρος Γιάννης για το Ράδιο Ικαρία 87.6.

Radio-Ikaria.gr