Ο κλάδος της εξόρυξης στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου είναι απαραίτητο να οργανωθεί με σωστά κριτήρια και σε κατάλληλες θέσεις που πρέπει να οριστούν αρμοδίως. Το ζήτημα των λατομείων και της παράνομης εξόρυξης είχε τεθεί από τον Οικολογικό Άνεμο με δύο παρεμβάσεις ήδη από τον Ιούνιο και τον Σεπτέμβριο του 2011 (παράνομη λειτουργία λατομείων στα νησιά του Βορείου Αιγαίου και θεσμοθέτηση λατομικών ζωνών)1,2 με κύριο στόχο την υιοθέτηση κατάλληλων κριτηρίων χωρίς δυστυχώς καμία ανταπόκριση από την Περιφερειακή αρχή. Παραμένει ζητούμενο η ανάπτυξη λατομικών περιοχών στα νησιά του Β. Αιγαίου, που θα απορροφήσουν την πίεση για οικοδομικά υλικά αλλά με κανόνες, όρους αποκατάστασης και χωρίς να προσβάλλεται το φυσικό περιβάλλον.

Είναι απαραίτητο να στρέψουμε την πλάτη μας στη σημερινή κατάσταση που χαρακτηρίζεται από διαπλοκή, πελατειακά συμφέροντα, αυθαιρεσία, συγκάλυψη και ασυδοσία. Μια κατάσταση που διαμορφώθηκε εδώ και δεκαετίες και συνεχίζεται ακόμα και σήμερα. Οι πολιτικοί (Νομάρχες, Δήμαρχοι, Περιφερειάρχες) και οι υπηρεσίες φέρουν μεγάλες ευθύνες που δεν εφάρμοσαν τη νομοθεσία που υπάρχει από τη δεκαετία του ’80, που δεν οργάνωσαν με τα κριτήρια που ορίζει ο νομοθέτης τις κατάλληλες περιοχές λατόμευσης πέτρας και παραγωγής αδρανών υλικών σε κάθε νησί. 

Τα νησιά έχουν χάσει σημαντικές αναπτυξιακές ευκαιρίες από τη σημερινή άναρχη λειτουργία της εξόρυξης. Έχουν γίνει περιβαλλοντικές καταστροφές. Έχουν χαθεί δυνατότητες για καθετοποιημένη παραγωγή σημαντικών και περιζήτητων δομικών υλικών. Μεγάλος αριθμός θέσεων εργασίας θα μπορούσε να είχε αναπτυχθεί. Για παράδειγμα, χάθηκε η ευκαιρία να αξιοποιηθεί ο γρανίτης Ικαρίας για τις επιστρώσεις των σταθμών του Μετρό της Αθήνας, ένα ενδεχόμενο που εξετάστηκε, μελετήθηκε και …απορρίφθηκε.

Η πραγματικότητα είναι ακόμη χειρότερη. Σήμερα, η Ικαρία εισάγει χαλίκι από τη Λέρο για οικοδομική χρήση. Επίσης, εισάγει τόνους από παλέτες με σχιστόλιθο από άλλες περιοχές της Ελλάδας. Εισάγει μάρμαρα, πέτρες και άλλα υλικά. Μάλιστα, η πίεση της τοπικής αγοράς για τοπικά δομικά υλικά έχει οδηγήσει σε μια αύξηση της παράνομης εξόρυξης γρανίτη και σχιστόλιθου σε αρκετές περιοχές της Ικαριακής οροσειράς.

Μπορεί να μην γίνεται αντιληπτό, αλλά σε όλα τα νησιά του Αιγαίου υπάρχουν και σημαντικές οικολογικές- περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την απουσία οργανωμένων λατομικών περιοχών.  Πολλές οικιστικές περιοχές χάνουν τη φυσιογνωμία τους. Η Ικαρία χάνει με ραγδαίο ρυθμό τα πέτρινα σπίτια της και τις στέγες από σχιστόλιθο. Η χαρακτηριστική κόκκινη πέτρα των Θυμιανών στη Χίο θέλει ανάδειξη γιατί δίνει εξαιρετικά οικιστικά αποτελέσματα που φαίνονται σε όλο το νησί της Χίου συντελώντας στην αρχιτεκτονική του νησιού. Ο Κάμπος της Χίου χάνει την αξία του γιατί πέφτει η ποιότητα κατά την ανακατασκευή των μαντρότοιχων. Στα μεσαιωνικά Μαστιχοχώρια της Χίου  δεν έχει αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά το ζήτημα της διείσδυσης των νέων τεχνολογιών και των νέων αναγκών στους προστατευόμενου πυρήνες των διατηρητέων οικισμών.

Από την άλλη, υπάρχουν περιοχές της Ελλάδας, όπως τα Ζαγοροχώρια της Ηπείρου, ή το Πήλιο, που κερδίζουν καθημερινά το στοίχημα ενός ποιοτικού ελκυστικού περιβάλλοντος από το οποίο συνολικά όλοι ωφελούνται. Η Μακρυνίτσα του Πηλίου έχει σήμερα από τις υψηλότερες αξίες γης στην Ελλάδα, γιατί ακριβώς έχει κρατήσει τα καλτερίμια της (τους ντουσεμέδες) και το πηλιορίτικο στυλ που έχει τη στέγη υποχρεωτικά με σχιστόλιθο. Μάλιστα, οι μεταφορές των οικοδομικών υλικών μέσα στον οικισμό γίνεται με …μουλάρια.

Αυτοδιοικήσεις υπάρχουν και εδώ και εκεί. Ντόπια συμφέροντα υπάρχουν και εδώ και εκεί. Αλλά, μάθαμε εδώ να θεωρούμε αδιανόητα τέτοια πράγματα για τα νησιά μας. Ο τοπικός οικοδομικός κλάδος έμαθε να δουλεύει με το τσιμέντο και συχνά να απαξιώνει τους παραδοσιακούς τρόπους δόμησης. Το «γκρέμισε το και κάνε το με τσιμέντο» κυριαρχεί. Επικρατεί συνολικά ένας κύκλος υποβάθμισης, μιζέριας και κακώς εννοούμενης “ανάπτυξης” από τον οποίο πρέπει να ξεφύγουμε.

Η οργανωμένη εξόρυξη σε κατάλληλες περιοχές, η αποκατάσταση του περιβάλλοντος μετά τη λήξη της εξόρυξης, η παραγωγική εξειδίκευση, η καθετοποίηση, οι θέσεις εργασίας, τα ποιοτικά υλικά είναι το αυτονόητο, το ζητούμενο που θα πρέπει να επιδιώκουν οι νησιώτικες κοινωνίες μας.

Η περίπτωση της Ικαρίας
Σημαντικός θόρυβος σηκώθηκε στην Ικαρία μετά την τελευταία παρέμβαση του περιφερειακού συνδυασμού «Οικολογικός Άνεμος στο Βόρειο Αιγαίο» με αφορμή την πολύχρονη εξόρυξη με βαριά μηχανήματα στην περιοχή του Αγίου Ισιδώρου, πάνω από το Καρκινάγρι (ikariamag - 7/3/2014). Ρωτούσαμε αν υπάρχει άδεια και περιβαλλοντική μελέτη. Αργότερα μάθαμε ότι ήταν παράνομο. Αργότερα, μάθαμε επίσης, ότι το θέμα ήταν γνωστό στις υπηρεσίες (Ικαρία, Σάμος, Επιθεωρητές Περιβάλλοντος) εδώ και χρόνια από άλλες παλιότερες καταγγελίες. Τέλος, μάθαμε ότι το εν λόγω λατομείο δεν είναι το μόνο. Αποκαλύπτεται ότι και σε άλλες περιοχές των Ραχών γίνεται παράνομη εξόρυξη γρανίτη. Αλλά, αποκαλύπτεται ότι και στην κεντρική Ικαρία γίνεται παράνομη εξόρυξη σχιστόλιθου με μπουλτόζες και φορτηγά.  Ακόμη και ποταμόπετρες και πέτρες παραλιών χρησιμοποιούνται μαζικά ως δομικό υλικό. Δηλαδή, στην Ικαρία υπάρχει γενικευμένη παράνομη εξόρυξη. Κυριαρχεί όμως ένα κλίμα ανοχής και γενικότερης συγκάλυψης. Μας είπαν επίσης ότι κάποιοι, κάπου, κάποτε, ζήτησαν άδεια αλλά δεν τους δόθηκε. Αόριστα. Αν είχαν όλες τις προϋποθέσεις και δεν τους δόθηκε τότε θα πρέπει να γίνει έρευνα στις υπηρεσίες.

Σήμερα, που δημιουργήθηκε το ζήτημα και άρχισε να φαίνεται το πρόβλημα της εξόρυξης σε όλες του τις διαστάσεις, και έχουν ευαισθητοποιηθεί οι υπηρεσίες της Περιφέρειας και της πρώην Νομαρχίας, ας το χρησιμοποιήσουμε ως ευκαιρία. 

Όλες οι δυνάμεις θα πρέπει να κινητοποιηθούν ώστε:
• Να οριστούν από τις υπηρεσίες της Περιφέρειας, με επισπεύδοντα το Δήμο, τους εμπλεκόμενους επιχειρηματίες και το σωματείο οικοδόμων, οι κατάλληλες περιοχές, όπου θα μπορούν να εγκατασταθούν με νόμιμη άδεια αλλά και υποχρέωση αποκατάστασης του περιβάλλοντος, επιχειρήσεις εξόρυξης για μαύρο γρανίτη, κόκκινο γρανίτη, μάρμαρο, σχιστόλιθο και αδρανή υλικά. Σήμερα, ικανοποιούνται με νόμιμο τρόπο αλλά μερικά οι ανάγκες μόνο ως προς το τελευταίο.
• Να αποκατασταθούν και να αναδασωθούν οι περιοχές των παράνομων εξορύξεων.
• Να υποστηριχθεί η δημιουργία νέων επιχειρήσεων επεξεργασίας που να παράγουν ποιοτικά δομικά προϊόντα από σχιστόλιθο, μάρμαρο και γρανίτη.

Αν δρομολογηθεί μια τέτοια διαδικασία, και για να αποτραπεί η αναστάτωση που έχει προκληθεί, θα μπορούσε να χορηγηθεί μια ολιγόμηνη προσωρινή άδεια στην υπάρχουσα εξόρυξη μέχρι να οριστούν αυτές οι περιοχές εξόρυξης, με την υποχρέωση της αποκατάστασης του περιβάλλοντος. Αυτή τη θέση ο γράφων την έκανε σαφή και σε εκπρόσωπο του σωματείου των οικοδόμων πριν από δυο εβδομάδες, όταν συναντήθηκαν στον Εύδηλο. Το συμφέρον όλης της Ικαρίας είναι να δρομολογηθεί κατά προτεραιότητα η διαδικασία του ορισμού των λατομικών περιοχών. Άλλωστε, η  Περιφέρεια γνωρίζει καλά αυτό το θεσμό των προσωρινών αδειών, αφού για τη Λέσβο χορηγούνται  τέτοιες άδειες π.χ. για όσα λιοτρίβια δεν πρόλαβαν να συμμορφωθούν με τους περιβαλλοντικούς όρους λειτουργίας και πιέζονται από την ελαιοκομική περίοδο.

Τώρα που είναι και προεκλογική περίοδος η Ικαρία θα πρέπει να δεσμεύσει τους υποψηφίους του Δήμου και της Περιφέρειας για τον άμεσο ορισμό των λατομικών περιοχών.

Εννοείται ότι θα πρέπει η εξόρυξη να οργανωθεί σε συγκεκριμένες κατάλληλες περιοχές και στα άλλα νησιά της Περιφέρειας, όπως έχει ζητήσει ο Οικολογικός Άνεμος από τον Ιούνιο του 2011.

Ηλίας Γιαννίρης για τον Οικολογικό Άνεμο στο Βόρειο Αιγαίο

Παραπομπές
1.    Παράνομη λατομική δραστηριότητα στο νησί της Λέσβου, λατομικές ζώνες στα νησιά του Βορείου Αιγαίου - 27/6/2011
2.    Παράνομη λατομική δραστηριότητα στα νησιά του Βορείου Αιγαίου – θεσμοθέτηση λατομικών ζωνών - 20/9/2011

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ: Παρέμβαση στο θέμα του λατομείου στον Άγιο Ισίδωρο Ραχών Ικαρίας