Θα αρχίσω με μια μικρή ιστορία. Μια μέρα στην Ικαρία ένας Αθηναίος έψαχνε να αγοράσει μια κυριακάτικη εφημερίδα, αλλά ο περιπτεράς του είπε να έρθει την Τρίτη. Ο Αθηναίος αναρωτήθηκε, «μα καλά αφού έχετε και πλοία κι αεροπλάνα εδώ που έρχονται κάθε μέρα, γιατί δε σας φέρνουν τις εφημερίδες;». Κι ο ικαριώτης απάντησε, «ακόμα κι αν γινόταν, το προτιμάμε έτσι, γιατί αν τις διαβάζαμε την ίδια μέρα, θα νομίζαμε ότι έρχεται η καταστροφή του κόσμου. Τις διαβάζουμε καλύτερα δυο μέρες μετά, όταν έχει ήδη περάσει η καταστροφή.» (Tην ιστορια αυτη μου την διηγηθηκε ενας Καριωτης στο Να, ο οποιος την ειχε διαβασει στο βιβλιο της Λενας Διβανη "Αγαπη μου, συρρίκνωσα την Ελλάδα").

Άρχισα με αυτήν την ιστορία, γιατί πιστεύω ότι περιέχει μια οξυδερκή ανάλυση της σημερινής συγκυρίας αλλά και τον πιο ενδεδειγμένο τρόπο αντιμετώπισής της.  Τι θέλει να μας πει ο Ικαριώτης, λοιπόν;

Καταρχήν, μας λέει ότι η καταστροφή δεν υπάρχει ως τέτοια, αντικειμενικά δηλαδή. Αντιθέτως, η «καταστροφή» είναι μια φενάκη, μια κατασκευή, μια φαντασίωση, ή όπως λέμε στο σεμινάριο ένα φαντασιακό, το οποίο προωθείται από τους λεγόμενους ειδικούς της ενημέρωσης, κάποιες φορές της επιστήμης αλλά κυρίως της πολιτικής. Η κρισολογία, ο Λόγος δηλαδή για την κρίση, είναι ένα βολικό εργαλείο στα χέρια της πολιτικής εξουσίας, γιατί αλλάζει ριζικά τόσο τον κύριο λόγο ύπαρξής της αλλά κυρίως την βάση της νομιμοποίησης της στα μάτια των πολιτών. Μέσω της κρίσολογίας, η πολιτική εξουσία σήμερα τείνει να αποποιηθεί το ρόλο της ως εγγυητή του κοινωνικού συμβολαίου και να αναδειχθεί σε μόνιμο διαχειριστή κρίσεων. Η κρισολογία λοιπόν, μας λέει ο Καριώτης, θέλει καχυποψία. Όπου ακούς πολλές κρίσεις, κράτα και μικρό καλάθι λοιπόν.

Ακολουθώντας λοιπόν τον Καριώτη της ιστορίας μας, εμείς στο Ματαρόα λέμε ότι είμαστε «Ενάντια στην Κρίση», όχι γιατί απλά ψάχνουμε εναλλακτικές λύσεις βασισμένες στα κοινωνικά κινήματα, την αυτοοργάνωση και την αλληλλεγύη, αλλά κυρίως γιατί δε βολευόμαστε με τη χρήση της κρίσης ως έννοιας στην καθημερινότητα. Αντίθετα, πιστεύουμε ότι πρέπει να προσέχουμε τις λέξεις που χρησιμοποιούμε. Οι λέξεις δεν είναι αθώες, αλλά κουβαλάνε νόημα, ιστορία, εμπειρία κι ενίοτε εξουσία. Η πολιτική εξουσία χρησιμοποιεί την «κρίση» ως παραλυτικό. Η κρισολογία δεν εξηγεί την κρίση, αλλά παραλύει την κρίση μας ως πολίτες κι ως πολιτικά όντα, παραλύει την κριτική μας ικανότητα, τη δυνατότητα δηλαδή να βλέπουμε τα πράγματα ψύχραιμα κι από απόσταση.

Τέλος, υπάρχει κι άλλος ένας λόγος για τον οποίο ο Καριώτης δε διαβάζει τα νέα την ίδια μέρα. Ο λόγος είναι ότι η καταστροφολογία, η κρισολογία και οι προτεινόμενες λύσεις δεν είναι ακριβώς «νέα». Αντιθέτως, ό,τι συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα, στην Ισπανία, την Πορτογαλία, έχει ήδη συμβεί στο παρελθόν στην Χιλή το 73, στην Βραζιλία το 75, στην Αγγλία το 84, στην Βολιβία το 85, στην Αργεντινή το 89, στην Ρωσία το 93 κτλ. Αυτό που συμβαίνει σήμερα με αφορμή το περίφημο «χρέος» δεν είναι παρά η εφαρμογή της γνωστής «συνταγής του σοκ», την οποία πρώτοι ανακάλυψαν ψυχίατροι μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο μέσα από πειράματα με ηλεκτροσόκ πάνω σε έγκλειστους και φυλακισμένους με σκοπό να τους αδειάσουν για να τους ξαναφτιάξουν από την αρχή. Κατεξοχήν πρεσβευτής της θεωρίας του σοκ στην οικονομίας ήταν ο καθηγητής του πανεπιστημίου του Σικάγο Μίλτον Φρίντμαν, ο οποίος  σε ένα γράμμα στο δικτάτορα της Χιλής Πινοσέτ έγραφε: “Αν εφαρμοστεί η πολιτική του σοκ, τότε προτείνω να ανακοινωθεί σε όλες τις λεπτομέρειές της, και να εφαρμοστεί άμεσα. Όσο πιο καλά ενημερωμένο είναι το κοινό για αυτές τις πολιτικές, τόσο πιο εύκολα οι αντιδράσεις του θα βοηθήσουν στην αλλαγή». Κι έτσι έγινε. Η χούντα του Πινοσέτ ήταν το πρώτο πεδίο εφαρμογής της θεραπείας του σοκ. Ηταν η 11η Σεπτέμβη του 1973 όταν ο στρατός κατέλυσε την δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του Σαλβαντόρ Αλιέντε εγκαινιάζοντας έναν παγκόσμιο κύκλο αντεπίθεσης των δυνάμεων της αγοράς τόσο στα δημόσια αγαθά όσο και στα πολιτικά, κοινωνικά κι εργατικά δικαιώματα. Η Θάτσερ στην Αγγλία χρησιμοποίησε τον πόλεμο των Φώκλαντς, και ο Τζορτζ Μπους στην Αμερική εκμεταλλεύτηκε μια άλλη 11η Σεπτέμβρη για να εφαρμόσουν και οι δύο την ίδια κι απαράλλακτη ατζέντα. Στην περιοχή μας έγινε κάτι αντίστοιχο. Ενώ στο μεσογειακό Νότο, στην Αίγυπτο και την Τυνησία, το ΔΝΤ συνεργάστηκε χέρι χέρι με τις χούντες του Μουμπάρακ και του Μπεν Αλί, στο μεσογειακό Βορρά χρησιμοποιήθηκε το ηθικό και οικονομίστικο επιχείρημα του ‘χρέους’ για να περάσει η ίδια πολιτική πάνω από τα κορμιά μας.      

Η αντεπίθεση λοιπόν της αγοράς καλά κρατεί στην Μεσόγειο, αλλά στην Νότια Αμερική έχουν ήδη κινήσει, όπως λέει κι ένα γνωστό τραγούδι. Στην Χιλή, στην Αργεντινή, την Βολιβία, την Βενεζουέλα, την Ουρουγουάη, μετά από δεκαετίες ανείπωτης φτώχειας και καταστροφής, έχουν ήδη διαμορφωθεί ισχυρές κοινωνικές συμμαχίες μεταξύ διανοούμενων κι εργαζομένων, εργατικών συνελεύσεων και συνελεύσεων γειτονιάς, αγροτικών κολλεκτίβων και κινημάτων ιθαγενών, οι οποίες απαξίωσαν τις ιδέες του Φριντμαν και των παιδιών του Σικάγο κι επανέφεραν την αλληλλεγύη, την αυτοοργάνωση και την αυτονομία στο προσκήνιο.

Στο Ματαρόα πιστεύουμε ότι ζούμε το τέλος της εποχής της ανάπτυξης α λα Φριντμαν. Η Νότια Αμερική είναι το μέλλον που πρέπει να ετοιμάσουμε κι εμείς στην Μεσόγειο. Άλλωστε, οι ίδιες μάχεις και οι ίδιες διεργασίες συμβαίνουν κι εδώ στην περιοχή μας. Οι εξεγέρσεις παντού στις χώρες-μοντέλα του ΔΝΤ, στην Αίγυπτο, Τυνησία, Τουρκία, αλλά και οι μαζικοί αγώνες στην Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα, είναι από την ίδια μήτρα. Αυτές οι εξεγέρσεις, για τις οποίες θα ακούσουμε πιο πολλά σήμερα από την Σελιμ και την Μερβε, είναι φτιαγμένες από το ίδιο υλικό με τους δικούς μας αγώνες στην βόρεια μεριά της Θάλλασσας. Ο κοινός παρονομαστής είναι η προσπάθεια της κοινωνίας να αποκρούσει την παγκόσμια επίθεση των πολυεθνικών απέναντι στα δημόσια αγαθά και να επαναοικιοποιηθεί τα δημόσια κοινά, όπως θα μας πει η Μπετσυ.   

Το τέλος εποχής σηματοδοτεί και το τέλος κάποων κραταιών μύθων, όπως...    
- Η ανάπτυξη είναι μονόδρομος
- Η οικονομία είναι η νέα θρησκεία
- Η Μεσόγειος είναι χωρισμένη στα δύο, στον Ευρωπαικο Νότο και τον Μουσουλμανικό κόσμο. Στο Ματαρόα πιστέυουμε ότι αυτοί οι μύθοι καταπέφτουν ένας προς ένας, μέρα με τη μέρα.

Στη νέα αυτή εποχή το συμβολισμός του Ματαρόα είναι απέραντα χρήσιμος. Το Ματαρόα ήταν το όνομα του πλοίου που έσωσε μια γενιά διανοούμενων, ερευνητών, καλλιτεχνών κι επιστημόνων από έναν μαινόμενο εμφύλιο για να τους πάει στο Παρίσι όπου και συντέλεσαν τα μέγιστα στην συγκρότηση μιας νέας ανατρεπτικής γνώσης και πράξης, που κορυφώθηκε με τον Μαη του 68... Σήμερα πιστεύουμε ότι είναι καιρός το Ματαρόα να γυρίσει πίσω στη Μεσόγειο, γιατί αυτή η περιοχή είναι εκείνη στην οποία δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες για να ξανασκεφτούμε την κοινωνική χειραφέτηση, την απελευθέρωση και την αυτοοργάνωση, πραγματώνοντας ίσως μια πρόσκληση του επιβάτη του πρώτου Ματαρόα, Κορνήλιου Καστοριάδη.  

Το Ματαρόα είναι ένα από τα πολλά κομμάτια του παζλ που ετοιμάζουν την επόμενη κατάσταση, όταν θα επέλθει το τέλος της κρίσης. Ο σκοπός είναι να φέρουμε κοντά ερευνητές που αφουγκράζονται και συμμετέχουν και συνδιαμορφώνουν αυτόν τον κόσμο ο οποίος ήδη υπάρχει και γιγαντώνεται πέρα από τα δελτία ειδήσεων. Εναν κόσμο ο οποίος αντιλαμβάνται την επιστήμη και την έρευνα ως υπηρέτη στην προστασία της φύσης, της χειραφέτησης της κοινωνίας, και της κατασκευής ενός πιο δίκαου και πιο βιώσιμου κόσμου. 

Ελπίζουμε ότι το Ματαρόα θα αποτελέσει ένα ακόμα πετραδάκι στο δρόμο της απελευθέρωσης που θα σημάνει όχι την «ανάπτυξη», αλλά την ανάπτυξη της κρίσης μας, της κριτικής μας ικανότητας, και τελικά της επαναμετατροπής μας σε όντα πολιτικά και όχι σε τηλεθεατές καταστροφικών ειδήσεων.. Ετσι θα δικαιωθεί κι ο Καριώτης της ιστορίας μας. Γνωρίζουμε ότι αυτό είναι ένα δύσκολο ταξίδι με πολλές τρικυμίες και υφάλους, αλλά δεν το φοβόμαστε, γιατί έχουμε τον καιρό μαζί μας, όπως λέγανε οι παλιοί.

Νικόλας Κοσματόπουλος
διδάκτωρ Ανθρωπολογίας – Μόνιμος κάτοικος αμπαριού Ματαρόα
nico.homoludens@gmail.com

Το πρόγραμμα τον δημόσιων συζητήσεων του ΜΑΤΑΡΟΑ εδώ.
Περισσότερα για το Ματαρόα, εδώ.

Το ikariamag.gr είναι o χορηγός επικοινωνίας του Ματαρόα 2013 στην Ικαρία.

Του ιδίου: «(Δ)ούλοι εμείς εφέντη»: Από την επανάσταση στην επανάπαυση

Διαβάστε τις ελεύθερες πτήσεις του Νικόλα Κοσματόπουλου.