Το θέμα της υποβάθμισης του περιβάλλοντος στο νησί μας από την υπερβόσκηση έχει συζητηθεί πάρα πολύ, έχει αναλυθεί σε όλες τις πτυχές του και η αδιαμφισβήτητη  σοβαρότητά του έχει διαπιστωθεί και καταγραφεί από όλες τις πλευρές.

Δεν υπάρχει πια Ικάριος πολίτης, φορέας ή τοπική ακόμα και κεντρική αρχή που να μην παραδέχεται την ύπαρξη του προβλήματος. Τα σημεία που διαφοροποιούνται οι απόψεις εντοπίζονται στην αναζήτηση των αιτίων και υπευθύνων αυτής της διαμορφωμένης κατάστασης, καθώς και ο βαθμός σοβαρότητάς της.

Αυτή η δημόσια συζήτηση  καλά κρατεί εδώ και παραπάνω από είκοσι χρόνια. Μέτρα όμως δεν έχουν ληφθεί από κανέναν υπεύθυνο-αρμόδιο σε μια προσπάθεια επίλυσης ή έστω άμβλυνσης του προβλήματος. Συνέπεια αυτής της αδράνειας είναι το περιβάλλον στην Ικαρία συνεχώς να υποβαθμίζεται, πολλές εκτάσεις της να έχουν  ερημοποιηθεί, με αποτέλεσμα φαινόμενα διάβρωσης και λειψυδρίας να είναι ορατά πια, και οι άλλες οικονομικές δραστηριότητες να  πλήττονται από τη συνεχιζόμενη και εντεινόμενη ανεξέλεγκτη κατάσταση που χαρακτηρίζει την κτηνοτροφική δραστηριότητα.

Η επιδότηση της καταστροφής (και όχι της παραγωγής) συνεχίζεται από την κεντρική εξουσία με τις ευλογίες των αρμόδιων υπηρεσιών της και με την ένοχη ανοχή και σύμπραξη των τοπικών εξουσιών (βλ. τοπικών αυτοδιοικήσεων), οι οποίες με πρόσχημα την αναρμοδιότητά τους και τις ευθύνες των «άλλων» (υπερκείμενων εξουσιών), ουσιαστικά όμηροι της διαπλοκής τους με κατεστημένα συμφέροντα, ψηφοθηρούν ασύστολα, για να διατηρηθούν στον πολυπόθητο θώκο της εξουσίας, χωρίς να δίνουν πεντάρα για την καταστροφή του τόπου μας.  

Και καλά, οι ευθύνες των «άλλων» (κυβέρνησης, περιφέρειας και υπηρεσιών τους) είναι τεράστιες και αναμφισβήτητες. Το πρόβλημα όμως του νησιού μας, τους είναι μακρινό, δεν τους θίγει άμεσα, γιατί δεν είναι τόπος τους. Όσο η τοπική κοινωνία, μέσω των αντιπροσώπων της στην τοπική αυτοδιοίκηση, δεν παίρνει τις πρωτοβουλίες που της αναλογούν, τότε η ίδια κατάσταση θα διαιωνίζεται, με ολέθρια αποτελέσματα για το μέλλον μας. Γιατί η κατάσταση αυτή  βολεύει τους τοπικούς άρχοντες, αφού  «εξυπηρετούν» μια κοινωνική ομάδα εξασφαλίζοντας έτσι  έτοιμη εκλογική πελατεία.

Εκτός εάν δεν είναι έτσι τα πράγματα και δεχθούμε ότι είναι αποτέλεσμα της ανικανότητας και αδιαφορίας τους, αφού παρακολουθεί  άβουλη  αυτή την καταστροφή και με τακτική Πόντιου Πιλάτου, στρουθοκαμηλίζει, κοροϊδεύοντας τον ίδιο της τον εαυτό.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 άρχισαν να φαίνονται τα πρώτα αρνητικά σημάδια της εφαρμογής της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής  στα βουνά και στα δάση μας. Η πολιτική της κατά κεφαλήν επιδότηση σας και όχι της επιδότησης επί της παραγωγής διατάραξε την  ισορροπία που υπήρχε μεταξύ παραδοσιακής κτηνοτροφίας και φυσικού περιβάλλοντος. Τα νέα δεδομένα έστρεψαν τους περισσότερους σε μία νέα μη-διαχείριση της δραστηριότητας με γνώμονα το εύκολο κέρδος. Αυτό συνοψιζόταν στο εξής σχήμα. Αύξηση του πληθυσμού των ζώων, για την είσπραξη όσο γίνεται περισσότερου “ζεστού” και εύκολου χρήματος με παράλληλη εγκατάλειψη της τυροκομίας, εφόσον αυτή απαιτούσε κόπο και δεν επιδοτούνταν. Έτσι μέσα σε μία δεκαετία χάθηκε το επάγγελμα του ποιμένα και τη θέση του πήρε αυτό του ιδιοκτήτη εκμεταλλευτή ζώων. Η δεκαετία του 1990 χαρακτηρίστηκε από την προσπάθεια ανάλυσης των νέων δεδομένων και κατανόησης των αιτιών της ραγδαίας περιβαλλοντικής υποβάθμισης του νησιού. Στην επόμενη δεκαετία του 2000 άρχισαν, κάτω από την πίεση της κοινωνίας, να αναλαμβάνονται πρωτοβουλίες και να παίρνονται αποφάσεις προς την κατεύθυνση της αντιμετώπισης του προβλήματος.

Έγιναν συνέδρια, πολλές συσκέψεις αρμόδιων φορέων, συζητήσεις στα ΔΣ, εκπονήθηκαν μελέτες για την βοσκοικανότητα, και το φαινόμενο της ερημοποίησης, αναπτύχθηκαν πρωτοβουλίες πολιτών για το θέμα(π.χ. Επιτροπή κατά της υπερβόσκησης και ερημοποίησης της Ικαρίας). Κάτι δηλαδή άρχισε να κινείται επιτέλους. Και ερχόμαστε στην τρέχουσα δεκαετία της οποίας διανύουμε τον τρίτο χρόνο, για να διαπιστώσουμε ότι έχουμε περιέλθει στην κατάσταση που επικρατούσε πριν 30 χρόνια δηλαδή στην χλιαρή συζήτηση του θέματος, με επαναδιατύπωση των γνωστών διαπιστώσεων και την αναζήτηση υποτίθεται λύσεων ως το πρόβλημα να είναι πολύ πρόσφατο. Την ίδια στιγμή η Ικαρία κατατάσσεται στην κατηγορία του υψηλού κινδύνου ερημοποίησης, λόγω της μη αειφορικής εκμετάλλευσης των εδαφών της. Η ανεξέλεγκτη υπερβόσκηση των εκτάσεων του νησιού, και ειδικότερα της Δυτικής πλευράς του, αποτέλεσμα των υπεράριθμων αποίμενων αιγοπροβάτων που συνωστίζονται σε αυτήν, οδηγεί σταδιακά με ραγδαίους ρυθμούς στην απερήμωσή της. Αυτή αποτελεί, εκτός από περιβαλλοντική απειλή, μια σοβαρή και άμεση κοινωνικο-οικονομική απειλή για το νησί. Υπάρχουν αυτή τη στιγμή κάποιες περιοχές που έχουν ήδη υποστεί μη αναστρέψιμη ερημοποίηση. ‘Όμως, με μια πρώτη εκτίμηση ειδικών επιστημόνων ( Γιάσογλου, Δαναλάτος ) μεγάλο μέρος των υποβαθμισμένων περιοχών επιδέχεται βελτίωσης, αρκεί να ληφθούν άμεσα και ριζικά μέτρα.

Μερικά από αυτά είναι:
-Άμεση εφαρμογή όλων των απαγορευτικών διατάξεων βοσκής και απομάκρυνση των ζώων από τις περιοχές στις οποίες ισχύουν.
-Συγκρότηση συνεργείου σύλληψης των αδέσποτων-ανεπιτήρητων ζώων.
-Επακριβής οριοθέτηση και χαρτογράφηση των βοσκοτόπων , βάσει συντεταγμένων.
-Δραστική μείωση του πληθυσμού των ζώων, του αριθμού των βοσκοτόπων, όσο και της περιόδου ελεύθερης πρόσβασης σε αυτούς με την εφαρμογή του συστήματος «εκ περιτροπής» βόσκησης.
-Δημιουργία προστατευμένων-περιφραγμένων περιοχών, οι οποίες θα λειτουργούν ως δεξαμενές σπόρων.
-Σύνταξη μητρώου κατά αποκλειστικό επάγγελμα κτηνοτρόφων, οι οποίοι θα έχουν πρόσβαση υπό προϋποθέσεις στους δημοτικούς βοσκοτόπους, με αποκλεισμό των ετεροαπασχολούμενων από αυτούς.
-Σύναψη συμβάσεων ενοικίασης βοσκοτόπων μεταξύ Δήμου και επαγγελματιών κτηνοτρόφων με σαφείς όρους και υποχρεώσεις, που στην περίπτωση που δεν τηρηθούν, δεν θα έχουν δικαίωμα να ξανανοικιάσουν δημοτικό βοσκότοπο.
-Εφαρμογή προγραμμάτων φυσικής και τεχνητής αναδάσωσης.
-Δημιουργία μηχανισμού για την εφαρμογή των Δημοτικών αποφάσεων.
-Θεσμοθέτηση και σύσταση  φορέα εφαρμογής της μελέτης βοσκοικανότητας.

Το σίγουρο, όμως είναι ότι όλα αυτά τα μέτρα δεν θα έχουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα, αν δεν αλλάξει η μορφή της κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης από αποίμενη σε ποιμενόμενη. Το ζητούμενο είναι μια Δημοτική Αρχή η οποία θα έχει την πολιτική βούληση να προχωρήσει στην υλοποίηση των παραπάνω μέτρων και άλλων ακόμα που η αναγκαιότητά τους θα προκύψει στην πορεία.

Σεπτέμβρης 2013
Αυτόνομη Συσπείρωση Πολιτών Ικαρίας

Διαβάστε επίσης: Οι Ικαριακοί Σύλλογοι για την Υπερβόσκηση και την Ερημοποίηση στην Ικαρία