Στην Ικαρία το επίθετο Φουντούλης, εμφανίστηκε, στις αρχές του 1700, και απαντάται στο Καραβόσταμο, όπου υπάρχει και γειτονιά Φουντουλάτο. Από εκεί έφυγαν οι Φουντούληδες που υπάρχουν στη Χίο, στο Αϊβαλή και αλλού. Φουντούληδες βρίσκουμε σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, το ποιο πιθανό καρβουνιάρηδες που έμειναν στην περιοχή. Κάποιος Φουντούλης από το Αγρίνιο, μου είπε ότι στον κατάλογο των πεσόντων στο Μεσολόγγι υπήρχαν Φουντούληδες.

Ναι αλλά τι σημαίνει; Ο Τριανταφυλλίδης δίνει (με ερωτηματικό όμως) προέλευση από το τουρκικό fodul, ριψοκίνδυνος και σημειώνει δίπλα [αλαζονικός]. Στο βιβλίο «Τι σημαίνουν τα επίθετά μας» βρήκα ότι το Φουντούλης σημαίνει «τυχοδιωκτικός, ριψοκίνδυνο» όμως απαντάται στην Ήπειρο και στην Κύπρo. Φουτούλλης, χρησιμοποιείται και με άλλο περιεχόμενο, καβγατζής, κυκλοθυμικός, εριστικός, χολερικός. Φουτουλιάζουμαι-φουτουνιάζουμαι κάνω ως να έχω φουτούνες, δηλαδή θυμώνω, αγανακτώ, νευριάζω, φουτούνα, πρήξιμο, φούσκωμα [Κωνσταντίνος Γιαγκούλης: Οι λατινικές και λατινογενείς λέξεις της κυπριακής διαλέκτου].

Σε λεξικά του κρητικού ιδιώματος βρίσκουμε τις λέξεις φουντούλης «οιηματίας, εγωιστής, κομψευόμενος, επιδεικτικός» (Πάγκαλος), «εμφανίσιμος, λουσάτος, με ωραίο παράστημα» (Πιτυκάκης), από το τουρκικό fodul  υπερόπτης, και φουντουλούκι = κομψότης, ακκισμός, νάζι, από το fodulluk, υπεροψία, καθώς και άλλες της ίδιας οικογένειας: φουντουλεύομαι = καλλωπίζομαι, περιποιούμαι τον εαυτό μου, φουνταλλάσσω = βάζω τα καλά μου, βάζω περιποιημένα ρούχα, φουντούλης = ο κομψευόμενος, φουντουλεύομαι = καλλωπίζομαι. Φουντουλόβρακα, μια περιποιημένη βράκα πολυτελείας. Από την φράση: Φουντουλόβρακες βρε γύφτο! Τούρκικο ν΄ κι αυτό αγά μου.

Μαντινάδες

Για σπάσετε πεντ' έξι αυγά
φτιάξετε ένα σφουγγάτο
γιατί σας φέραμε γαμπρό
από το Φουντουλάτο
(Καραβόσταμο Ικαρίας)

Δάσκαλο τονέ θέλω ’γώ, μπουμπούλη και φουντούλη
κι ας κάμω μήνα να το δω το κριθινοπιτούλι.

Φουντούλα μου πορτακαλιά
αέρα μη φοβάσαι
κ ήβαλα γω το μπέτη μου
κ επεριτράφωσά σε.

Υπάρχει και η παροιμία για το κλάδεμα της ελιάς: Η ελιά θέλει ή φουντούλη ή τρελό. Εδώ εννοεί νοικοκύρη.

Να προσθέσω ακόμη πως στην Κρήτη υπάρχει εκτεταμένα το επώνυμο Φουντούλης και Φουντουλάκης.

Να μνημονέψουμε εδώ το σπουδαίο άνθρωπο, το χανσενικό Μανώλη Φουντουλάκη που πάλεψε και νίκησε και την ασθένεια και το φοβερό κοινωνικό απομονωτισμό για λογαριασμό όλων των πασχόντων.

Σχετικά με το «φουντούλης»: Η λέξη χρησιμοποιείται και στο Λιτόχωρο Πιερίας (προφέρεται “φουντούλ’ς”), δηλαδή. κομψευόμενος, επιδειξιομανής, οιηματίας. Ευρέως χρησιμοποιείται και το σχετικό ουσιαστικό φουντουλίκι.

Fudul στα ρουμάνικα φαίνεται πως θα πει (ψωρο)περήφανος, φαντασμένος, οι σημασίες κομψευόμενος και καβγατζής, εύκολα θα μπορούσαν να προκύψουν από κει, και κάτι άλλο που καλύτερα να μην το μελετήσουμε — Υπάρχει και ιταλικό επώνυμο Fuduli.

Παρατηρώντας τη ζωή κάποιων από από τους προγόνους αλλά και από τους απογόνους βλέπω ότι το ριψοκίνδυνος μάς ταιριάζει γάντι.

Μάκης Φουντούλης
makfou@otenet.gr

Διαβάστε τις ελεύθερες πτήσεις του Μάκη Φουντούλη.