Οταν ακούς να κυματίζει το δοξάρι του Σκάντζακα, του Ρούσσου, του Φάκαρου πάνω στις χορδές του βιολιού σαν το Ικάριο πέλαγος και σου έρχονται δάκρυα στα μάτια, είσαι ένας ευτυχισμένος άνθρωπος. Οταν στην Προεσπέρα, στον Αγιο Ισίδωρο και στον Χριστό Ραχών, στον Αρμενιστή, στον Καραβόσταμο, στον Κεραμέ, στους Βρακάδες, στον Ξυλοσύρτη, στο Περδίκι, στην Ακαμάτρα, στη Λαγκάδα, στο Γιαλισκάρι και σε άλλες εκατό και βάλε αποφασιστικές στιγμές του γλεντιού, χειμώνα καλοκαίρι, κρατιέσαι σε ένα απίθανα συναρπαστικό σφιχταγκάλιασμα και μοιράζεσαι το κέφι σαν την πρόθεση, χορεύοντας απέναντι στην Ανατολή, είσαι ένας πολύ ευτυχισμένος άνθρωπος. Κι όταν γλεντάς έτσι όμορφα με τον εαυτό σου και τους άλλους, είσαι ελεύθερος και ανεξάρτητος, αυτάρκης, και αυτό κάνει την ευτυχία σου μακρόσυρτη, που κρατά πολύ, πάρα πολύ...

Η πρόθεση είναι το «καλώς όρισες» το μεσημέρι στο ικαριώτικο πανηγύρι. Αυτό τουλάχιστον επιμένει να είναι παράθεση, προσφορά στους πανηγυριώτες. Ο ζωμός από το βρασμένο κατσικάκι, που κι αυτό είναι με τη σειρά του η μετουσίωση των χορταριών, των βοτάνων και των μυριστικών της Ικαρίας. Εδώ φυτρώνουν 45 ενδημικά φυτά της Ελλάδας, 14 από τα οποία μεγαλώνουν και σκορπούν τους σπόρους τους μόνο στην Ικαρία. Ανάμεσά τους η Ικαριακή Παιώνια και το Ικαριακό Σύμφυτο. Φανταστείτε ότι ολόκληρη η Βουλγαρία έχει μόνο 100 ενδημικά φυτά. Μας τα λέει αυτά ένας βοτανοσυλλέκτης, ο Λευτέρης Τρικιριώτης, ο μύστης μας στα μυστήρια της Ικαρίας. Και μετά τον ζωμό, το κρέας, και μετά το κρασί, και μετά το γλέντι, και μετά ο χορός. Τα στοιχειώδη της ευτυχίας.

Στου Ικάρου το νησί
είναι μπρούσκο το κρασί
κι όποιος θα το πιει μεθάει
κι όλη νύχτα τραγουδάει.

Ο Πράμνειος οίνος ήταν φημισμένος ήδη από την εποχή του Ομήρου. Το πρώτο πιστοποιημένο κρασί με ονομασία προέλευσης. Τον γεύονταν οι ήρωες της «Ιλιάδας» πριν από τη μάχη, ως βασικό συστατικό ενός κυκεώνα που περιείχε επιπλέον χλωρό κατσικίσιο τυρί και αλεύρι από κριθάρι. Ηταν ένα πολύ ιδιαίτερο κρασί, που κατά τον Αθήναιο «έστιν ούτος ούτε γλυκύς ούτε παχύς, αλλ' αυστηρός και σκληρός και δύναμιν έχων διαφέρουσαν...». Ακόμη και σήμερα τα κρασιά της Ικαρίας διαφέρουν. Μας ξεναγεί σε αυτόν τον κόσμο ο Νίκος Αφιανές, στο οινοποιείο του στον Προφήτη Ηλία Ραχών που είναι παράλληλα και μουσείο. Το Τάμα, από φωκιανό σταφύλι, θα μπορούσε να είναι κοντά στον Πράμνειο οίνο. Αλλά το Πιθάρι είναι η ουσία των σύγχρονων ιδιαιτεροτήτων των κρασιών της Ικαρίας. Ωριμάζει σε πιθάρια θαμμένα μέσα στη γη στην αρχή και μετά σε ένα ειδικό πατάρι, όχι σε κελάρι, αλλά έξω στο ύπαιθρο. Και το αντλούσαν από τα πιθάρια με εκείνη τη χαρακτηριστική κολοκύθα που την έλεγαν σιφούνι. Μνημείο ευρεσιτεχνίας.

Η εξαιρετική αξιοποίηση των υλικών που υπάρχουν γύρω τους είναι βασικό χαρακτηριστικό του πολιτισμού της καθημερινής ζωής στην Ικαρία και η πεμπτουσία της αυτάρκειάς τους. Η αυτάρκεια είναι ποιότητα, ευημερία, ισότητα, ελευθερία. Είναι η απλούστευση της ζωής και η απαλλαγή της από άγχη που δεν προσθέτουν τίποτα στην ευδαιμονία. Η πολυτέλεια σήμερα είναι το τοπικό, το αυθεντικό, το καθαρό, το κοντινό. Εδώ οι άνθρωποι χαίρονται να βάζουν στο τραπέζι τους ό,τι παράγουν και η χαρά και η ευχαρίστηση είναι μακροζωία. Πήραμε μια βαθιά ανάσα στο Γιαλισκάρι, καθώς ο ήλιος βασίλευε πίσω από το εκκλησάκι του Αϊ-Νικόλα, πάνω στον προβλήτα με τα δεμένα ψαροκάικα. Και μετά αράξαμε στο «Μαίρη Μαίρη» στον καλοκαιρινό Αρμενιστή. Από τα πρώτα πιάτα που ήρθαν στο τραπέζι ήταν το μαγειρειό, ένας κυκεώνας με τα πρώτα καλά που βγάζει ο κήπος: κέχρος (καλαμπόκι), φασολάκια, κολοκυθάκια, ντομάτα, μαϊντανό. Και δίπλα ακριβώς μας προκαλούσαν οι πολύ γευστικές «Συνταγές της γιαγιάς», ο Λεωνίδας και η Ιωάννα, ειδικά με το παγωτό μαστίχα από γάλα κατσίκας.

Η γεύση της αυτάρκειας μοιάζει να κατατείνει στην ορεινή Ικαρία, γύρω από τον Χριστό Ραχών (5 χλμ. από τον Αρμενιστή), ειδικά στο φαγητό σουφικό που έρχεται στο τραπέζι του «Αργειος», κάτω από την πέντε αιώνων βαλανιδιά, πάλι με όλα τα καλά του κήπου συν την καθούρα, το χλωρό αντιπροσωπευτικό ικαριώτικο τυρί. Πριν περιδιαβάζαμε τα σοκάκια του Χριστού Ραχών και την όμορφη πλατεία του με το πρατήριο του Γυναικείου Συνεταιρισμού. Μέλι όλα αυτά που φτιάχνουν τα γυναικεία χέρια, όπως η μαραθόπιτα, το λικέρ φραγκόσυκο, τα γλυκά του κουταλιού, αλλά και κυριολεκτικά, αφού φτάνει εδώ το μέλι των μικρόνησων του Ανατολικού Αιγαίου, των Αρκιών, του Μαραθιού και ερημονησίδων, καθώς διατίθεται στην περιοχή το βραβευμένο σε παγκόσμιες εκθέσεις θυμαρίσιο μέλι του Ιωάννη Κόχυλα. Φεύγουμε γλυκαμένοι για τον ποταμό Χάρακα. Διασχίσαμε την αυτοκρατορία των βοτάνων, καθώς μια γυναίκα έκανε αγκαλιές τα βαλσαμόχορτα και μια ορχιδέα είχε σκάσει μύτη από έναν αρμό του πλακόστρωτου. Πρώτα το γεφύρι πάνω από το ποτάμι, μετά ο νερόμυλος και μετά ο άγριος, μυρωδάτος, μάραθος απίστευτα δροσερός καταμεσής της κοίτης του Χάρακα. Αδύνατο να αποχωριστείς την ευωδιά της φρεσκάδας και προσπαθείς να την πάρεις μαζί σου κόβοντας μερικά κλαράκια για να την παγώσεις στην κατάψυξη.

Οι ετικέτες των κρασιών του Οινοποιείου Καρίμαλη, στην Πηγή του Ευδήλου, περιγράφουν όψεις της Ικαρίας: «Philosopher», «Authentic», «Euphoria». Ο Γιώργος μάς ξεναγεί θεωρητικά στην ικαριώτικη κουζίνα - μας λέει λόγου χάρη ότι το τηγάνι είναι άγνωστο σκεύος -, ενώ η Ελένη πρακτικά. Εχει ήδη βάλει στην κατσαρόλα το κατσικάκι για να το μαγειρέψει με πετιμέζι και ανοίγει φύλλο για να κάνει μάτσι, τα παραδοσιακά χειροποίητα μακαρόνια. Την παρακολουθούν και δύο φοιτήτριες από τις ΗΠΑ, οι οποίες πήραν ως βραβείο τα μαθήματα παραδοσιακής μαγειρικής της Ελένης.

Τι να πάρω μαζί μου από την Ικαρία; Τις αιωνόβιες βαλανιδιές του Ράντη ή τις αγγελολουβάδες του Αρη ποταμού στον Καραβόσταμο; Μήπως το ηλιοβασίλεμα στον Να, ένα από τα πιο ειδυλλιακά στο Αιγαίο, καθισμένος στην εκτεταμένη αμμουδιά, μέσα στη θεόρατη αγκαλιά των ψηλών, κοφτών βράχων, εγώ και τα ερείπια του ναού της Ταυροπόλου Αρτέμιδος; Ή μήπως τις δίπλες του χορού στην «Αρτεμη» στο φρύδι της παραλίας, ύστερα από εξαιρετικό κατσικάκι στον φούρνο και μεγάλες γουλιές μυρωδάτη σούμα από μοσχάτο Σάμου; Λέω να πάρω μαζί μου όλα αυτά, συν ένα βαζάκι κρίταμα που μαζεύει ο Λευτέρης στις ακροθαλασσιές και έχουν όλη τη γεύση και την ιδεολογία της Ικαρίας: να ζεις όσο πιο κοντά γίνεται με την τροφή σου, να πετάς τα περιττά που σε αγχώνουν άσκοπα χωρίς να κάνουν τη ζωή σου καλύτερη και να ξεφαντώνεις απέναντι στον ήλιο που ανατέλλει. Γιατί μια καινούργια μέρα είναι πάντα μια καλύτερη μέρα.

Νίκος Μαστροπαύλος
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 12 Ιουλίου 2015
tovima.gr