«Εκατό χρόνια Ικαριακής Εξωτερικής μετανάστευσης 1892 – 1991″, τιτλοφορείται το βιβλίο – μελέτη του Στυλιανού Σιμάκη και ήταν αποτέλεσμα πολύχρονης έρευνας. Καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι έτυχε θερμής υποδοχής στις δύο εκδηλώσεις που ήδη έχουν γίνει στην Ικαρία, μία σε κάθε πλευρά του νησιού. Αναμφίβολα και επίκαιρο, καθώς η συζήτηση για τα ζητήματα αυτά είναι έντονη στις ημέρες μας. Τον συναντήσαμε και μιλήσαμε μαζί του.

-Ποια είναι τα βασικά περιεχόμενα του βιβλίου;
Απ-Το βιβλίο εξετάζει τις μεταναστεύσεις μαζικής μορφής που προήλθαν από τα νησιά της Ικαρίας και των Φούρνων προς χώρες του εξωτερικού σε μια χρονική περίοδο που ξεκινά από τα τέλη του προπερασμένου αιώνα και τελειώνει στα τέλη του περασμένου. Η έρευνα ξενικά γεωγραφικά αντίστροφα, με τον εντοπισμό και την εξέταση Ικαριακών Συλλόγων σε πόλεις του εξωτερικού, οι οποίοι λειτουργούν αρχικά ως τεκμήριο συσσώρευσης πληθυσμού Ικάριων μεταναστών εκεί και καταλήγει στην διαρροή κατοίκων αλλά και τα οικονομικά οφέλη από την μετανάστευση στον τόπο προέλευσης. Συγκεκριμένα, εξετάζονται σχετικά με το θέμα, επτά πόλεις σε τέσσερις χώρες: Αλεξάνδρεια και Κάϊρο της Αυγύπτου, Πίτσμπουργκ των Η.Π.Α., Αδελαϊδα και Σίδνεϋ της Αυστραλίας και Τορόντο και Μόντρεαλ του Καναδά. Η έρευνα επικεντρώνεται τόσο στην ποσότητα, την σύνθεση και τα χαρακτηριστικά των εξεταζόμενων μεταναστών όσο και στα πεπραγμένα των Συλλόγων τους τα οποία είναι πραγματικά αξιόλογα.

-Ποιοι ήταν οι λόγοι που οδήγησαν μεγάλο αριθμό Ικαριωτών  και για μεγάλη διάρκεια χρόνων, στο να επιλέξει τη μετανάστευση;
Απ-Υπήρξαν, κατά εποχές, διάφοροι πολιτικοί και οικονομικοί λόγοι που σχετίζονταν με την χώρα στην οποία ανήκει ο εξεταζόμενος ως τόπος προέλευσης αλλά κατά την γνώμη μου οι δυο βασικοί, σταθεροί και κοινοί για όλες τις κατά περιόδους μεταναστευτικές ροές από αυτόν είναι ο γεωγραφικός απομονωτισμός και η γεωμορφολογική κατάσταση των νησιών που εμποδίζουν μια πολύπλευρη οικονομική ανάπτυξη, τέτοια που να μπορεί να απορροφά εργασιακά τους οικονομικά ενεργούς κατοίκους τους. Νομίζω ότι αν δεν υπήρχε κατά τις τελευταίες δεκαετίες ο τουρισμός και λίγο παλαιότερα η ναυτιλία, ο σημερινός πληθυσμός των εξεταζόμενων νησιών θα ήταν κατά πολύ μικρότερος.

-Στις στατιστικές που περιγράφει το βιβλίο, αναφέρονται μετανάστες «λαθραίοι» και με «πρόσκληση», ενώ σε κάποιο σημείο το ρίζωμα των πρώτων αναφέρεται ότι διευκόλυνε την πρόσκληση για τους επόμενους. Ποια ήταν η διαδικασία της πρόσκλησης και πώς γίνονταν;
Απ-Υπάρχει η τυπική γραφειοκρατική διαδικασία της πρόσκλησης αλλά στο βιβλίο θεωρείται ως «πρόσκληση»γενικά η παρότρυνση και στήριξη που παρείχαν ήδη εγκατεστημένοι στην εκάστοτε χώρα υποδοχής συμπατριώτες προς συγγενείς τους εν δυνάμει μετανάστες. Πάντως και στις δύο περιπτώσεις βασικό κοινό στοιχείο είναι η εγγύηση που παρείχαν προς τις αρχές της χώρας οι εγκατεστημένοι μετανάστες για τυχόν ανάρμοστες πράξεις των νεοφερμένων.

-Πόσο εύκολη ή δύσκολη ήταν η ένταξη των πρώτων Ικαρίων μεταναστών στις χώρες υποδοχής τους;
Απ-Σίγουρα δεν θα ήταν εύκολη, όπως φανταζόμαστε και όπως δείχνουν προφορικές ανεπίσημες πληροφορίες. Υπήρχε, όμως, αυτό που έψαχναν, δηλαδή μια προσοδοφόρα εργασία πάνω στην οποία στηρίχθηκε η μετέπειτα όποια προσαρμογή τους και πάντως οι γενικότερες συνθήκες φαίνεται ότι ήταν καλύτερες από αυτές που άφησαν πίσω τους μεταναστεύοντας αφού δεν παρατηρήθηκαν, κατά την έρευνα, πρώιμες παλινοστήσεις πρώτων μεταναστών.

-Υπήρχε συνεργασία των παροικιακών ικαριακών οργανώσεων με άλλες οργανώσεις μεταναστών Ελλήνων ή άλλων στις χώρες υποδοχής τους;
Απ-Καταγράφηκε μόνο μια περίπτωση μακροχρόνιας στενής συνεργασίας με άλλο Ελληνικό μεταναστευτικό φορέα (Ικαριακή Αδελφότητα Τορόντο με «Ομοσπονδία Νήσων του Αιγαίου»). Οι υπόλοιπες περιπτώσεις συνεργασίας ήταν για συγκεκριμένα θέματα και στις οποίες ο εκάστοτε Ικαριακός Σύλλογος λειτουργούσε βοηθητικά προς τον ευρύτερο Ελληνικό(δημιουργία και συντήρηση γηροκομείου ή εκκλησίας της πόλης-έδρας τους, συμμετοχές σε εράνους κ.ά.) αλλά ποτέ δεν συνέβαινε το αντίστροφο, πέρα από κάποιες έκτακτες παραχωρήσεις κτιριακών χώρων.

-Βλέπουμε ότι ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία και πιο παλιά η Αίγυπτος υπήρξαν χώρες που υποδέχτηκαν Ικαριώτες μετανάστες. Μεταναστευτικό κύμα υπήρξε και κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής-μετεμφυλιακής περιόδου, σε μεγάλο βαθμό προς ευρωπαϊκές χώρες, ειδικά προς τη Γερμανία. Ποιοι θα μπορούσαν να είναι οι λόγοι που δεν καταγράφεται στις επιλογές των μεταναστών Ικαριωτών η επιλογή της Γερμανίας, που είναι στην ίδια ήπειρο;
Απ-Από ότι γνωρίζω,κυρίως προς την Γερμανία υπήρξε πολύ μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα κατά τις δεκαετίες ’50, ’60 και ’70 από τα βόρεια Ελληνικά γεωγραφικά διαμερίσματα: Θράκη, Μακεδονία, Ήπειρος, Θεσσαλία. Εμπειρικά, επίσης γνωρίζω, ότι τον ρόλο της Γερμανίας για την Νότιο Ελλάδα και ιδιαίτερα για την Πελοπόννησο και τα νησιά του Αιγαίου κατά την ίδια χρονική περίοδο είχε η Αυστραλία. Επίσης εμπειρικά βασιζόμενος, υποθέτω ότι ο κύριος λόγος της επιλογής για εργασία στην Γερμανία ήταν η γεωγραφική εγγύτητα και η συνακόλουθη μη αποκοπή από τους τόπους προέλευσης των μεταναστών της καθώς και η αποφυγή θαλάσσιων υπερατλαντικών ταξιδιών. Από την άλλη, η επιλογή της Αυστραλίας κυρίως, βασίστηκε στην παρουσία θύλακων από συμπατριώτες επιμέρους περιοχών της παραλιακής Νότιας Ελλάδας, σχηματισμένων από πρώην ναυτικούς, ένα πολύ συνηθισμένο στους τόπους αυτούς, αλλά όχι στην Βόρεια Ελλάδα, επάγγελμα, οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί εκεί προπολεμικά.

-Η ύπαρξη κοινοτήτων σε άλλες χώρες που ενδεχομένως να διευκόλυναν την υποδοχή και ενσωμάτωσή τους, θα μπορούσε να είναι ένας από τους λόγους;
Απ- Λογικά θα μπορούσε, σε συνδυασμό βέβαια με την δυνατότητα εξεύρεσης εργασίας, τις υψηλές αμοιβές και τις γενικότερες συνθήκες διαβίωσης στις χώρες, αλλά αυτό μπορεί να είναι μόνο υποθετικό. Το γεγονός είναι ότι αυτά ίσχυσαν πραγματικά για τις, εξεταζόμενες στην έρευνα, χώρες υποδοχής.

-Πόσος καιρός χρειάστηκε για να ολοκληρωθεί η έρευνα που οδήγησε και στο βιβλίο;
Απ-Έξι χρόνια, αλλά η διαδικασία ας μην συγκριθεί με ανάλογες επαγγελματικές ή εκπαιδευτικές έρευνες. Διεξάγονταν και εξαρτιόνταν πάντοτε από τα χρονικά και οικονομικά περιθώρια που άφηναν οι βιοποριστικές απασχολήσεις του ερευνητή.

-Η έκδοση του βιβλίου συμπίπτει χρονικά με αυξημένες μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές προς την Ελλάδα, ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές. Τι αίσθημα δημιουργεί στον συγγραφέα η χρονική αυτή σύμπτωση;
Απ- Δεν υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο αίσθημα σε σχέση με το εξεταζόμενο θέμα, αφού πρόκειται για δυο πολύ διαφορετικές περιπτώσεις. Η δραματική αύξηση των τελευταίων δυο χρόνων προς τα νησιά και την χώρα μας, η οποία θεωρείται όμως κυρίως ως πέρασμα και όχι ως προορισμός, προέρχεται από εμπόλεμες περιοχές και περισσότερο μπορεί να συγκριθεί με τις αντίστοιχες ροές από εδώ μέσω της Μικράς Ασίας προς την Μέση Ανατολή κατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής και μέχρι την λήξη της. Οι κατά περιόδους μεταναστεύσεις που εξετάζονται στο βιβλίο, γενικά ήταν συναινετικές και είχαν όλες οικονομικό χαρακτήρα: ήταν αποτέλεσμα της χρονικής σύμπτωσης μιας άπλετης ζήτησης εργατικού δυναμικού από τις χώρες υποδοχής λόγω της βιομηχανικής τους ανάπτυξης και εθελούσιας προσφοράς κατοίκων του τόπου προέλευσης λόγω των υψηλών αμοιβών που θα έβρισκαν εκεί. Ο βαθμός αναγκαιότητας, δηλαδή, της τότε μετανάστευσης ήταν πολύ πιο χαμηλός και ο τόπος-στόχοςπου ταυτίζονταν με τον τόπο εργασίας πολύ πιο συγκεκριμένος.

Νάσος Μπράτσος
ert.gr

ΕΠΙΣΗΣ: ΔΙΑΒΑΣΕ ΙΚΑΡΙΑΚΑ: Εκατό χρόνια Ικαριακής εξωτερικής μετανάστευσης 1892-1991