Η «ΚΡΙΣΗ»
Artεις Fest, Αθήνα, 2015. Εγκατάσταση: Whispers. Ένα σαλόνι, ο χώρος της αναμονής, της ενθύμησης, της επικοινωνίας, της συνάντησης, της μοναξιάς, υποδέχεται τη μνήμη. Ερειπωμένο, με παλιά έπιπλα, μια ανοιχτή βαλίτσα, ένα ζευγάρι παπούτσια. Καρτ ποστάλ και φωτογραφίες από τους Ικάριους πρόσφυγες και μετανάστες του πρώτου μισού του 20ου αιώνα στη Μέση Ανατολή, την Αμερική και την Αυστραλία μπλέκονται με τη μουσική της εποχής όσο στα αυτιά μας φτάνουν ψίθυροι από την τότε αλληλογραφία των Ικαριωτών.

Θέλησα προσωπικά να ασχοληθώ με αυτό το δωμάτιο όσο προετοιμάζαμε το φεστιβάλ του ikariamag.gr. Όχι απλώς γιατί είχα την ιδέα αλλά γιατί έχω αδυναμία (δεν είμαι ο μόνος, ευτυχώς) με τις παλιές ιστορίες, τις ζωές που μπλέκονται και φτάνουν στο σήμερα... ως ψίθυροι.

Ήταν και το θέμα, η ξενιτιά (του σήμερα) που ταυτόχρονα με απασχολούσε στις ελεύθερες πτήσεις μου. Από την Ικαριάτιδα μέχρι το δίλλημα του Τηλέμαχου. Και ακόμα με απασχολεί.

Είναι που οι φίλοι μου, οι δικοί μου άνθρωποι –ανάμεσα τους και πολλά πετούμενα των ελεύθερων πτήσεων- έχουν σκορπίσει όπου γης: Ο Σταύρος στο Κουβέιτ, ο Νίκος στις Βρυξέλλες, η Αλεξία στο Ριάντ!

Είναι που μέσα στο σπίτι κουβεντιάζουμε μεταξύ αστείου και σοβαρού το ενδεχόμενο και της δικής μας ξενιτιάς, και όχι μόνο για οικονομικούς λόγους. Τον τελευταίο καιρό μάλιστα, πιο πολύ στα σοβαρά, παρά στα αστεία.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Και κάπώς έτσι έπεσε στα χέρια μου το εξαιρετικό βιβλίο του Στέλιου Σιμάκη "Εκατό χρόνια Ικαριακής εξωτερικής μετανάστευσης 1892-1991". Ο Συγγραφέας με προσωπικές του επισκέψεις και ενδελεχή έρευνα, κατάφερε να συγκεντρώσει αλλά και να επεξεργαστεί έναν απίστευτο όγκο στοιχείων, μαρτυριών, ντοκουμέντων: Από το Πίτσμπουργκ, το Μόντρεαλ και το Τορόντο μέχρι το Σίδνεϋ και την Αδελαΐδα και απο αρχεία συλλόγων και οικογενειών μέχρι προσωπικές μαρτυρίες.

Ο όγκος και η δουλειά που έχει γίνει για το όλο εγχείρημα, τρομάζει. Ο συγγραφέας θεωρεί το βιβλίο συλλογικό αποτέλεσμα λόγω του πλήθους κόσμου που συνέδραμε αλλά και ένα χρήσιμο εργαλείο. Κι έτσι είναι!

Πίνακες, στατιστικά, ιστορικές αναφορές, οικονομικά στοιχεία, λίστες ονομάτων, ντοκουμέντα όλα τόσο των ιστορικών γεγονότων της μαζικής μετανάστευσης Ικαρίων σε Αίγυπτο, ΗΠΑ, Αυστραλία και Καναδά όσο και της εκεί συμπεριφοράς τους, σε σχέση με τον τόπο τους αλλά και μεταξύ τους.

Σημαντικό μέρος του βιβλίου η μετανάστευση στην Αμερική: Η ίδρυση της Πανικαριακής Αδελφότητας, το καταστατικό, η λειτουργία, τα επιφανή πρόσωπα, τα συνέδρια και οι προσφορές. [Με την ευκαιρία, δείτε και το πρόσφατο αφιέρωμα για την Πανικαριακή στο ikariamag.gr]

Πέρα από τους τόπους υποδοχής όμως, η μετανάστευση επιδρά και στους τόπους προέλευσης. Αφήνει σημάδια στο νησί. Κακά και καλά: Από τη μια τα ερειπωμένα σπίτια, κτήματα και γειτονιές και απο την άλλη τα σχολεία, οι υποδομές, οι δρόμοι, όλα δημόσιου ενδιαφέροντος από ανθρώπους που για να επιβιώσουν ή να βρουν καλύτερη ζωή, εγκατέλειψαν σπίτια και οικογένειες. Έχοντας επιλέξει αυτή τη μετακίνηση ή έχοντας εξωθηθεί σε αυτήν, όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται στον επίλογο του βιβλίου.

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ
Τον περασμένο μήνα, το Φεστιβάλ Ικαρίας – Ικαριακά Δρώμενα διοργάνωσε παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα.

Ο δρ. Σταμάτης Βασίλαρος μάς καλοσώρισε και αναφέρθηκε στις δράσεις του Φεστιβάλ. Τον λόγο πήραν οι ομιλητές της βραδιάς και σημειώνω όσα συγκράτησα και φώτιζουν την δουλειά του Στέλιου Σιμάκη, το τελικό αποτέλεσμα αλλά και το θέμα της ικαριακής μετανάστευσης. Ο εκδότης του Νότιου Άνεμου, Δρ. Βασίλης Καρναβάς σημείωσε πως δεν υπάρχει ικαριακή οικογένεια χωρίς ξενιτεμένο.  Ο Ηλίας Γιαννίρης, τ. Επίκ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης, σημείωσε την επιστημονικότητα του συγγραφέα τονίζοντας πως δεν είναι αυθαίρετος και δεν κάνει υποθέσεις. Μελετάει το φαινόμενο μέσα από τις οργανωμένες κοινότητες. Δεν κάνει αποδελτίωση αλλά τον ενδιαφέρει η δράση των κοινοτήτων.  Ο Δρ. Θέμης Σπέης, Αντιπρόεδρος Ικαριακών Δρώμενων-Φεστιβάλ Ικαρίας, πρόσφυγας ο ίδιος στην Αφρική και έπειτα μετανάστης στις ΗΠΑ με λαμπρή επιστημονική πορεία, αναφέρθηκε  στις λύσεις και τις απαντήσεις που μας δίνει αυτό το βιβλίο και μίλησε κυρίως για την μετανάστευση στην Αμερική. Ο ερευνητης – συγγραφέας του βιβλίου, Στέλιος Σιμάκης μίλησε για τη διαδικασία δημιουργίας αυτής της έκδοσης, της οποίας ηθικοί αυτουργοί είναι οι ίδιοι οι μετανάστες (και όχι οι απόγονοι τους, το βιβλίο μιλά για τις πρώτες γενιές) και τόνισε πως σκοπός ήταν να καταγράψει το συλλογικό επίπεδο της μετανάστευσης. Τους Ικαριώτες εκείνους που μετανάστευσαν αλλά δεν ιδιώτευσαν, που δράσαν εν κοινωνία, συλλογικά. Χρήσιμα και εύστοχα όσα είπαν οι ομιλητές.

Μεταξύ των οποίων και ο Μιχάλης Κόκκινος, Γεν. Διευθυντής Γραμμ. Αποδήμου Ελληνισμού ΥΠΕΞ. Σκοπός του κειμένου αυτού είναι η αναφορά – εστίαση στις δημιουργικές –ενεργητικές- προσεγγίσεις για τη μετανάστευση. Όμως μια που, μοιραία, μιλάμε και για το σήμερα, δε γίνεται να μην αναφερθώ, όχι τόσο στα κλισέ του κυρίου Κόκκινου [“Λύση είναι η ανθρωπιά, οχι οι αριθμοί αλλά η ελληνικότητα”. “Η Παγκόσμια Κοινότητα χρειάζεται λίγο περισσότερο Ελλάδα, Ελληνικότητα, Αιγαίο, Γαλάζιο”], όσο στο απόσταγμα του για το φαινόμενο της μετανάστευσης Ελλήνων:  “Μοίρα της Ελλάδας να χάνει τα παιδιά της όχι γιατι τα διώχνει αλλά γιατί έχει ανάγκη να επεκτείνεται”!

Ξανά: “Μοίρα της Ελλάδας να χάνει τα παιδιά της όχι γιατι τα διώχνει αλλά γιατί έχει ανάγκη να επεκτείνεται”!

Και δε σηκώθηκε ένας άνθρωπος να πει, τι λέτε κύριε;

ΤΙ ΜΑΣ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ;
2017. Ρημάζει ο τόπος, ξανά, οι νέοι φεύγουν κλωτσηδόν στο εξωτερικό, παλεύεις να σταθείς όριθιος, πας να ακούσεις για ένα τέτοιο βιβλίο και έχεις έναν πολιτευτή να σου βγάζει λυρικά λογύδρια αυταπάτης για επεκτάσεις και ελληνικότητες σα να μιλάμε για τη Μεγάλη Ιδέα ή για ελληνικές υποψηφιότητες στα Όσκαρ!

Βρεθήκαμε να μιλήσουμε για τον ξεριζωμό και ντύνουμε με γιρλάντες και ομφαλοσκοπικές φιοριτούρες μέχρι και τη μετανάστευση.  Ο –πάντα ηρωικός- ιδεοληπτικός χωρισμός των νεοελλήνων από τη σχέση αιτίου-αποτελέσματος συνεχίζει ακάθεκτος στον δρόμο που χέρι χέρι βαδίζουν η αριστερή και δεξιά συντήρηση, χρόνια τώρα.

Ως εδώ. Δε θέλω να ασχοληθώ άλλο γιατί αντιλαμβάνομαι ότι πια μιλάμε, ακούμε και κρίνουμε από συνήθεια. Αναλόγα με το αν αυτός που μιλάει είναι ή όχι στο δικό μας μαντρί. Πάμε στα ουσιαστικά:

Ξανακοιτάζω το βιβλίο. Στην 2η κιόλας παράγραφο του προλόγου, ο συγγραφέας αναφέρει πως ο τόπος “εγκαταλείπεται”.  Αυτό το ρήμα χρησιμοποιεί. Ξαναβάζω τα “Τραγούδια της Ξενιτιάς” της Δόμνας Σαμίου. Όλα λυπημένα και κοφτερά. Ξανακούω τα αυθεντικά γράμματα των ικαρίων μεταναστών που είχαμε στην εγκατάσταση Whispers στο àrtεις:

Κι εδώ,  πόνος κι εδώ.

*Στο απόσπασμα, ένας από τους πρωταγωνιστές του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου, ο ηθοποιός Λάζαρος Γεωργακόπουλος:

Βρείτε το βιβλίο Εκατό χρόνια Ικαριακής εξωτερικής μετανάστευσης 1892 – 1991 στο εκδοτικό ράφι του Ικαριακού Παντοπωλείου ikariastore.gr

Κωνσταντίνος Βατούγιος
konstantinos@ikariamag.gr

Διαβάστε τις ελεύθερες πτήσεις του Κωνσταντίνος Βατούγιου.