Ποτέ μου δεν έμαθα να παίζω τον Καριώτικο. Βιολί από 7 χρονών, 8 χρόνια κλασικό ωδείο, 5 παραδοσιακό στη σχολή του Μεγάλου Δασκάλου Αριστείδη Μόσχου και δεν κατάφερα ούτε μια φορά να ικανοποιήσω οικογένεια και φίλους που ανυπομονούσαν να ακούσουν από τα χεράκια μου τον πολυπόθητο αυτό σκοπό. Μόνο τον «παλιό» (την «Συμπεθέρα») τούς έπαιζα αφήνοντας τους με ένα αίσθημα μερικής απογοήτευσης που αν διάβαζα καλά τις εκφράσεις του προσώπου τους, μεταφραζόταν σε κάτι τύπου «Τσάμπα το σπουδάζουμε το κωλόπαιδο, όλο Μότσαρτ και έναν Τσαμούρικο δε σκαμπάζει να γρατζουνίσει». Καλά δηλαδή που τα «Κύματα του Δούναβη» ανήκουν και στο παραδοσιακό ρεπερτόριο του νησιού γιατί αλλιώς θα με είχαν σταματήσει από τη σχολή!

Φήμες, θέλουν αυτή μου την ανικανότητα – άρνηση να μάθω τον Καριώτικο, να οφείλεται στην μνημειώδη αντίστροφη ψυχολογία μου, που άλλωστε καθόρισε και όλη την υπόλοιπη ζωή μου. Εγώ,πάντως, υποστήριζα πως έχω ακούσει τόσες πολλές εκδοχές του Ικαριώτικου, που αδυνατούσε ο ψυχισμός μου να καταλήξει σε μία από αυτές και να πατήσω τις νότες της.

Προς υπεράσπιση μου μάλιστα, να καταθέσω εδώ κάτι που είχα μοιραστεί –με άλλη αφορμή- κάπου 15 χρόνια πριν, σε αφιέρωμα που κάναμε στον Καριώτικο, όταν βγάζαμε το free press του «Κάβο Πάπα»: Κάποια στιγμή, ελλείψη παρτιτούρας , έδωσα στον τότε καθηγητή μου, τον έλεγαν Μιχάλη και ήταν το βιολί του Μπάμπη Τσέρτου, μια κασέτα όπου παίζει τον καριώτικο ο Τσεπέρκας. Όταν την άκουσε, ήρθε και έκπληκτος μου λέει: «Μα τι είναι αυτό; Ούτε οπλισμό έχει, ούτε τίποτα! Αυτό δεν πατάει πουθενά!». «Ακριβώς», του είπα νομίζοντας πως είχε μπει στο νόημα του σκοπού και είχε πιάσει το πνεύμα του. «Ο Καριώτικος δεν πατάει πουθενά!»

Ούτε όμως κι αυτό βοήθησε. Τα χρόνια πέρασαν, εγώ τελείωσα αρμονίες, θεωρίες μουσικής, ντικτέ, σολφέζ και λοιπά, όμως τον καριώτικο δεν τον «έπιασα» ποτέ. Ύστερα από λίγα χρόνια, δεν ξαναέπιασα ούτε και το βιολί. Με «κέρδισαν» άλλα πράγματα. Ή τελοσπάντων, κέρδισε η αντίστροφη ψυχολογία μου προς απογοήτευση όλων των οικείων μου που κάποια στιγμή κατάλαβαν ότι ΔΕ θα τους κάνω καμία χάρη με το βιολί, γενικώς!

Και πριν λίγο καιρό, έφτασε στα χέρια μου –πριν κυκλοφορήσει- η υπέροχη αυτή έκδοση του Φεστιβάλ Ικαρίας για τις εκδοχές του ικαριώτικου οργανικού σκοπού που υπογράφουν ο Λαμπρογιαννης Πεφάνης και ο Στέφανος Φευγαλάς. Νέοι και οι 2, γεννηθέντες το 1986, ο πρώτος είναι υποψήφιος διδάκτορας του τμήματος Μουσικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, βιολιστής και διδάσκει στο τμήμα Τενχολογίας Ήχου και Μουσικών Οργάνων του ΤΕΙ Ιονίων Νήσων. Ο δεύτερος είναι μουσικολόγος, συνθέτης, πιανίστας και εργάζεται ως καθηγητής μουσικής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

Στην έκδοση αυτή περιλαμβάνονται μουσικές καταγραφές 33 εκδοχών του ικαριώτικου που αντιστοιχούν σε ηχογραφήσεις 16 ντόπιων οργανοπαικτών των παλαιότερων γενεών. Αξιοποιήθηκε ένα ευρύ φάσμα κυρίως παλιών ηχογραφήσεων – πηγών, το οποίο περιλαμβάνει ανεκδοτολογικό μέχρι στιγμής αρχειακό υλικό. Ικαριώτικοι σκοποί σε μορφές απλούστερες αλλά και πιο σύνθετες, όπως ο Ικαριώτικος των Γερόντων, ο Μεσσαρίτικος πηδηχτός, ο Γεροντίστικος κουνιστός, ο Τσαμούρικος, ο Ραχιώτικος, ο Παλιός, η Συμπεθέρα, κ.ά., όπως τους απέδωσαν ο Νίκος Τσεπέρκας, Νίκος Καραγιαννάκης, ο Θανάσης Λεριάδης, ο Νικόλας Κοτσορνίθης, ο Σταμάτης Βατούγιος, ο Σταμάτης Λάκκας, ο Γιώργος Μαματάς (λύρα), ο Ευάγγελος Γαγλίας, ο Θεόδωρος Παράλαιμος (λύρα), ο Λευτέρης Πούλης και πολλοί ακόμη οργανοπαίκτες.

Όχι για να σε πείσω ότι δεν έμαθα τον καριώτικο επειδή δεν είχα παρτιτούρα (γιατί άλλωστε τόσοι άλλοι που επίσης δεν είχαν, τον έμαθαν χωρίς κανένα πρόβλημα), θα προδημοσιεύσουμε εδώ –με άδεια του Φεστιβάλ Ικαρίας- απόσπασμα από το εισαγωγικό κείμενο που υπογράφει ο Αντιπρόεδρος του Φεστιβάλ, Δρ. Θέμης Σπέσης και αναφέρεται στη χρησιμότητα και την αξία της καταγραφής του ικαριώτικου σε παρτιτούρες αλλά και τη προέλευση του:

«Οι καταγραφές σε πεντάγραμμο (παρτιτούρες δηλ.)  είναι ο αναγνωρισμένος και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος μάθησης και μετάδοσης της μουσικής. Αυτό συμβάλλει, όχι μόνο στη δημιουργία καινούργιων μουσικών στην Ικαρία, αλλά και την εξάπλωση της μουσικής αυτής σε άλλα μέρη της Ελλάδας και του Εξωτερικού [...]
Ο χορός αυτός και η μουσική του, με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και την προσωπικότητα του, χορεύεται ομαδικά (στα πανηγύρια του καλοκαιριού μπορείς να δεις εκατοντάδες να χορεύουν και πάντα χωρίς να ξεφεύγουν από τον ρυθμό της μουσικής) και η αρχή του είναι απροσδιόριστη (δηλ. Πότε πρωτοχορεύτηκε). Πότε ακριβώς ήταν αυτή η αρχή, αν τον φέρανε επισκέπτες σε κάποια αρχική του «χορευτική» μορφή, δηλ. Κάποια σιγανή σούστα από την Κρήτη, ή κάποιο είδος συρτού από τα γύρω νησιά, οι ντόπιοι ναυτικοί ή οι μετανάστες, ή γεννήθηκε επιτόπου (πχ παιδί της ταμπούνας), ή ακόμα και σε μορφή τραγουδιού, είναι άγνωστο.
Πάντως η αναζήτηση κάποιου αρχέτυπου θα ήταν μάταιη, γιατί ο Ικαριώτικος οργανικός σκοπός, όπως και ολόκληρη η δημοτική μας μουσική, είναι δημιούργημα και έκφραση του λαού και μορφοποιείται μέσα στο πλαίσιο μιας προφορικής παράδοσης, όπου η διαρκής παραλλαγή είναι το κύριο συστατικό».

Από τον φθινόπωρο θα κυκλοφορήσει και θα παρουσιαστεί από το Φεστιβάλ Αθηνών αυτή η σπουδαία έκδοση. Και όσο την κρατάω τόσο σκέφτομαι να ξεαραχνιάσω το βιολί και να βάλω σκοπό να τον μάθω επιτέλους αυτόν τον σκοπό. Τώρα πια έχω και παρτιτούρες, δεν υπάρχουν δικαιολογίες.

Λες να τα καταφέρω;

Κωνσταντίνος Βατούγιος
konstantinos@ikariamag.gr

Διαβάστε τις ελεύθερες πτήσεις του Κωνσταντίνος Βατούγιου. Βρείτε τον σε instagram και twitter.