Η γιαγιά μου σε λίγες μέρες κλείνει τα 102. Το κάπνισμα το έκοψε πριν καμιά τριανταριά χρόνια, αν θυμάμαι καλά. Μάλλον βαρέθηκε. Κάθε μέρα πίνει το κρασάκι της (ένα ποτηράκι με το φαΐ, εξάπαντος νερωμένο) και λατρεύει τις τηγανητές πατάτες, το μόνο πράγμα που τη θυμάμαι να λιμπίζεται πραγματικά. Στα γενέθλιά μου, ως είθισται, μου ευχήθηκε να φτάσω τα χρόνια της και να τα ξεπεράσω. Σκέφτηκα: Αν είναι να ‘μαι στα καλά μου, όπως εσύ, θέλω κι άλλα τόσα. Και αμέσως μετά: Δεν υπάρχει καμία περίπτωση!

Εντελώς συμπτωματικά, σήμερα έπεσε το μάτι μου σε ένα πρόσφατο άρθρο της Μελπομένης Μαραγκίδου στην Καθημερινή, με τίτλο: «Θα ζήσουν και οι νέοι της Ικαρίας πάνω από τα 100;» Οι νεότεροι Καριώτες φαίνεται να αμφιβάλουν πολύ γι’ αυτό.

Αναμφισβήτητα, πολλές μελέτες μέχρι στιγμής έχουν καταδείξει τα μεγάλα, μεγαλύτερα του συνηθισμένου, ποσοστά κατοίκων της Ικαρίας που ζουν ιδιαίτερα μακρείς βίους, αλλά ταυτόχρονα, και ίσως αυτό είναι και το σημαντικότερο, διατηρώντας την υγεία τους και τα συγκαλά τους. Οι ίδιοι φαίνεται να το αποδίδουν σε ένα πλήθος παραγόντων, ο διασημότερος εκ των οποίων είναι η έλλειψη άγχους. Όπως λέει και ο κος Ζαχαρίας, ετών 96, παρακαλώ πολύ: «Το άγχος σκοτώνει την υγεία. Τα παιδιά σήμερα αγχώνονται, γιατί δεν έχουν μπροστά τους ένα μέλλον και εργασία για να εξασφαλίσουν τη ζωή τους». Ο Σταμάτης Καρδάσης, αναπληρωτής διοικητής του Γενικού Νοσοκομείου - Κέντρου Υγείας της Ικαρίας, με καταγωγή από την Κρήτη, συμπληρώνει: «Από την εμπειρία μου βλέπω ότι η μακροζωία είναι αποτέλεσμα αναγκών. Όσο λιγότερες ανάγκες έχει κάποιος, τόσο πιο ξέγνοιαστος είναι. Χωρίς έγνοιες δεν έχεις άγχος, άρα ζεις περισσότερο. Εφόσον συνεχιστεί το συγκεκριμένο μοντέλο, πιστεύω ότι η μακροζωία θα συνεχιστεί στο νησί. Όσο περισσότερες ανάγκες δημιουργούνται, τόσο θα μικραίνει και το προσδόκιμο ζωής.» Αντίθετα, η Μαρία Ελευθερουδάκη, θεωρεί πως αυτή η θεωρία περί έλλειψης άγχους και γενικότερης ανεμελιάς είναι, επί της ουσίας, μια παρανόηση (Άσε που τα έχει πει και η Θεοδοσία αυτά): «Δεν είναι έτσι», λέει. «Δούλευαν αρκετά και σκληρά. Ο Ικαριώτης θα πολεμήσει για την καθημερινότητά του».

Και είναι λογικό, αν το καλοσκεφτείς. Η Ικαρία είναι ένας τόπος δύσκολος, άγριος. Χωρίς μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, χωρίς κοιλάδες, χωρίς πλούσια εύφορη γή. Οι κάτοικοί της ήταν πάντοτε φτωχοί και πάλευαν με λιγοστά εφόδια και σε μια σχετική απομόνωση να φτιάξουν τις ζωές τους. Αντιλαμβάνονταν, όμως, πως αυτός ήταν ο τόπος τους, τον αγάπησαν και τον δούλεψαν, όσο καλύτερα μπορούσαν και εν τέλει, αυτή η αποδοχή της πραγματικότητας και η απόφαση της δημιουργίας της ευτυχίας, ανεξαρτήτως συνθηκών, αυτό ερμηνεύτηκε ως «έλλειψη» άγχους. Όμως δεν είναι το ίδιο πράγμα. Και κανείς δεν το καταλαβαίνει καλύτερα από τους παλιότερους Καριώτες, που δούλεψαν πολύ σκληρά στη γή και στη θάλασσα, για να κερδίσουν το προνόμιο να χαίρονται τους καρπούς τους, χωρίς να σκέφτονται πως θα ‘θελαν πάντα περισσότερα. Η ολιγάρκεια που προκύπτει, όμως, ως προϊόν ανάγκης, φιλοσοφίας και στάσης ζωής, έχει πολλές εκφάνσεις, που δεν είναι απαραιτήτως εξίσου δημοφιλείς σ’ όλους όσους την παινεύουν. Σημαίνει πως οι ρυθμοί των πραγμάτων είναι πάντα πιο αργοί, πιο νωχελικοί. Σημαίνει πως όλα θα γίνουν, αλλά μην το ζορίζεις. Σημαίνει πως αν κάτι δουλεύει όπως είναι, δεν θα το πειράξεις, δεν θα προσπαθήσεις να το κάνεις καλύτερο. Σημαίνει πως σου φτάνει να ζεις καλά με λίγα, παρά να βάλεις κι άλλες σκοτούρες στο κεφάλι σου για να κάνεις πιο πολλά· πιο πολλά σπίτια, πιο πολλά χωράφια, πιο πολλά ζώα, πιο πολύ κρασί, πιο πολλά χρήματα, πιο πολλές ανέσεις, πιο πολλές ευκαιρίες. Σημαίνει πως δε σε τρώει το σαράκι για το καινούριο, το αδοκίμαστο, το άπιαστο. Κι όσο κι αν είναι ζηλευτή μια ζωή μακριά, ήρεμη κι ευτυχισμένη, για να πάει μπροστά ο κόσμος, χρειάζεται και τον άνθρωπο τον αχόρταγο, τον ανήσυχο, τον ανυπόμονο, τον γεμάτο άγχος και ανησυχία που θα ψάξει, θα φτιάξει και θ’ ανακαλύψει. Μόνο που αυτός, μάλλον, δεν θα ζήσει εξίσου πολύ.

Από την άλλη, όσον αφορά στην Ικαρία, η κα Ελευθερουδάκη συνεχίζει: «Αυτό που είναι ξεχωριστό και δεν συζητιέται ιδιαίτερα είναι το δέσιμο [των ανθρώπων]. Αυτό είναι το χαρακτηριστικό που διατηρείται από τα μυστικά της μακροζωίας μέχρι σήμερα.»

Και είναι αλήθεια. Οι ανθρώπινοι, κοινωνικοί, οικογενειακοί δεσμοί στην Ικαρία, είναι πολύ ισχυροί. Είναι, βέβαια, κι αυτό αποτέλεσμα αναγκαιότητας. Σ’ αυτόν τον δύσκολο τόπο, για να επιβιώσεις, χρειάζεσαι «τον άλλον». Να σε βοηθήσει να χτίσεις το σπίτι σου, για να παντρευτείς· να σε βοηθήσει στο σταφυλόκομμα για να βγάλεις το κρασί σου· να σε συντρέξει στην αρρώστια σου και να τον συντρέξεις κι εσύ στη δική του· να χτίσετε όλοι μαζί φραγμούς για τα κατσίκια, για να ‘χετε όλοι περιβόλια και την επόμενη χρονιά. Κι η ανάγκη έγινε τρόπος ζωής, τόσο πολύ αυτονόητος που κανείς δεν ρωτά πια γιατί ετούτοι εδώ οι άνθρωποι είναι τόσο δεμένοι μεταξύ τους. Και πολύ φοβούμαι ότι, όσο δεν ρωτάμε γιατί, όσο θεωρούμε πως τα πράγματα έγιναν έτσι από μόνα τους, στην τύχη, κι όχι γιατί εξυπηρετούσαν ένα σκοπό ζωής και θανάτου, τόσο πιο πιθανό είναι να φθίνουν στο μέλλον.

Εν τέλει, δεν ξέρω αν εμείς, οι επόμενες γενιές, θα καταφέρουμε να ζήσουμε τόσο πολύ όσο οι πρόγονοί μας. Θα δείξει. Κι αν όχι, δεν πειράζει, αρκεί να καταφέρουμε να ζήσουμε με την ίδια χαρά που ζούν εκείνοι, με την ίδια αποδοχή της πραγματικότητας και το ίδιο θάρρος να παλεύουμε για το μέλλον.

Χωρίς, όμως, εξιδανικεύσεις, αφορισμούς και αυταπάτες, γιατί αν θέλουμε να μάθουμε το πώς, πρέπει πρώτα να βρούμε το γιατί.

Ρωξάνα Θεοδώρου
roxana.theodorou@gmail.com

Διαβάστε τις ελεύθερες πτήσεις της Ρωξάνας Θεοδώρου.