Για σένα και για μένα γινήκαν οι καημοί
τα βάσανα κι οι πόνοι κι οι αναστεναγμοί.

Μόλις το 2008, μόλις τέσσερα χρόνια πριν η Δόμνα Σαμίου περάσει την περίβολο των αθανάτων και χαρίσει ίσως τη σπουδαιότερη παρακαταθήκη στην παραδοσιακή μουσική συνολικά της Ελλάδας, κυκλοφορεί το δίσκο «σιγανά και ταπεινά», ένα δίσκο που περιέχει, όπως η ίδια λέει:  ‘συγκεντρωμένα όλα μαζί σ’ έναν δίσκο έντεκα από τα πιο αγαπημένα της τραγούδια’. Μέσα στο δίσκο αυτόν λοιπόν, για πρώτη δισκογραφική φορά καθόσον γνωρίζω, θα συναντήσουμε ένα τραγούδι ερωτικού καημού με προέλευση στην Ικαρία: ‘Τι έχεις μαύρε κόρακα;’. Το τραγούδι αυτό το άκουσε σε μια από τις επισκέψεις του ο Σίμων Καράς στην Ικαρία, καταγράφηκε και καταχωρήθηκε στο αρχείο του Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής  Μουσικής.

Tι έχεις μαύρε κόρακα κι είν’ τα φτερά σου μαύρα;
Αν έχεις πόνο στην καρδιά, έλα να κλαίμ’ αντάμα.

Το τραγούδι αυτό, ευρέως άγνωστο στίχου και μελωδίας για την Ικαρία, τουλάχιστον για τις τελευταίες δεκαετίες που δεν τραγουδήθηκε στους μουσικούς κύκλους, σε μια πρώτη ακρόαση ξενίζει για τον τόπο του. Και ξενίζει γιατί προσφέρει μιας ακατανόητης μουσικής ευγένειας, πληρότητας στίχου και ρυθμού ιδιομορφία, που σπάνια συναντάται σε λιγοταξιδεμένο παραδοσιακό άκουσμα. Δεν ταξίδεψε ούτε ο στίχος του ούτε η μουσική του, ενώ παρόμοια καταγραφή δεν υπήρξε στην υπόλοιπη Ελλάδα.

Μπορεί δηλαδή να συγκαταλέγεται και να κατατάσσεται σε ένα μεγάλο εύρος παραδοσιακών ακουσμάτων που έχουν να κάνουν με τον έρωτα, τον ανεκπλήρωτο έρωτα και τους καημούς προς αυτόν, μπορεί να κατηγοριοποιείται στα τραγούδια του κόρακα (όπως θα ήταν και τα τραγούδια της μηλιάς για παράδειγμα), αλλά ο στίχος και η μουσική δεν συναντάται πουθενά. Η μόνη συνάφεια του στίχου που μπορεί να συναντηθεί στην ελληνική παράδοση είναι το γνωμικό: ‘άσπρος γεννιέται ο κόρακας και μαύρος κατανταίνει’ που φαίνεται να χρησιμοποιείται ως παροιμία στα νησιά του ιονίου.

Άσπρος γεννιέται ο κόκορας και μαύρος κατανταίνει,
όπ’ αγαπήσει κι αρνηστεί έτσι κι αυτός να γένει.

Όμοιας ευγένειας και παραδοσιακού μεγαλείου για την Ικαρία είναι πολλά τραγούδια. Είναι το ‘ήλιε μου στο βασιλεμό’ είναι το ‘χίλια καλώς ορίσατε’ (‘ας τραγουδήσω κι ας χαρώ’), είναι ‘στου Πάπα το μπουγάζι’. Έχουν όμως, για μένα, όλα, δυο βασικές διαφορές: πρώτον τα ακούσματα αυτά δεν χάθηκαν ούτε για μια μέρα, τραγουδήθηκαν δε, σε όλες τις φάσεις της ζωής μας και σε όλες τις εκφάνσεις της.  Δεύτερο και βασικότερο όμως, τα τραγούδια αυτά είχαν την τύχη και ζυμώθηκαν και αρτιώθηκαν, τόσο σε στίχο όσο και σε ρυθμό, σε όλη την επικράτεια, κάτι που ποτέ δε συνέβη με το ‘τι έχεις μάυρε κόρακα;’.
Πέραν αυτών, πουθενά! Κρύφτηκε σ’ ένα κελάρι για χρόνια, σαν καλής σοδειάς κρασί, μα δεν ξεχάστηκε. Δεν γινόταν άλλωστε τέτοιο σπουδαίο τραγούδι να ξεχαστεί. Το έβγαλε η Δόμνα και κει που το τραγούδησε, σαν να ανοίγει το φελλό από κείνο το κρασί και να ακούς τα ώριμα αρώματα.

Και δεν μπορώ να δεχτώ ότι δεν έχει δημιουργό. Δεν μπορώ να δεχτώ πώς είμαστε λήπτες ενός τόσο πληθωρικού μηνύματος, ότι μας χαρίζεται τέτοιου πλούτου άκουσμα και δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τα πάθη του δημιουργού. Δεν γίνεται τέτοιο καημό να μην μπορούμε να του δώσουμε πρόσωπο. Μάλλον έτσι, μάλλον γιατί τόσο άτυχοι στην τύχη μας και τόσο τυχεροί στην ατυχία μας, ο νους χοροπηδάει άμα τη εμφανίσει και φτιάχνει σενάρια - όργια για τη δημιουργία του.

Στην πρόσφατη δισκογραφική προσπάθεια του νεοσυσταθέντος Αρχείου Παραδοσιακής Μουσικής Ικαρίας σε παραγωγή του Radio Ikaria [σύντομα περισσότερα από το ikariamag], το τραγούδι ‘τι έχεις μαύρε κόρακα;’, τραγουδισμένο από την εξαιρετική φωνή του Μάριου Σακούτη, κοσμεί τη δεύτερη θέση και εντάσσεται πλέον με σίγουρο γεωγραφικό προσανατολισμό στον πολιτισμικό μας πλούτο.

Και τώρα, απόκτωβρα, για να τ’ ακούσω δε μου φτάνει μια τυχαία συγκυρία, και ακόμα, και ελπίζω για πολύ ακόμα, φτιάχνω συλλογισμούς.
Ηρέμησε· όλα καλά θα πάνε.  Κλείσε τα πάντα και άκουσέ το δυο φορές. Προσπάθησε να το τραγουδήσεις άλλες δυο.

Ελπίζω να με καταλαβαίνεις.

Aναθεματισμένη και τζαναμπέτισσα
κρασί, ρακί, δεν ήπια, σ’ είδα και μέθυσα.

Νικόλας Κουντούπης
paraxrantos@gmail.com

Διαβάστε τις ελεύθερες πτήσεις του Νικόλα Κουντούπη.