Τι είναι τα τοπικά συστήματα ανταλλαγών (δίκτυα κοινωνικών ανταλλαγών)

“Το ίδιο είναι οι γιορτές μας με το πηγαίν’ έλα της βελόνας
που ενώνει τα ξέχωρα κομμάτια της καλαμοσκεπής και μας
κάνει ένα. Μια και μοναδική σκεπή, μια και μοναδική λέξη”

ένας ιθαγενής από τη Νέα Καληδονία

Τα τοπικά συστήματα ανταλλαγών ή δίκτυα κοινωνικών ανταλλαγών όπως εναλλακτικά αναφέρονται, είναι ο τρόπος που (ξανα-)«ανακάλυψαν» πολλές κοινωνίες, προκειμένου να επιβιώσουν μέσα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης και να ανακουφιστούν από τα οδυνηρά οικονομικά μέτρα, τη φτώχεια, την ανεργία και τη μιζέρια. Ιστορικά παραδείγματα υπάρχουν πολλά και είναι όσο παλιά είναι το καπιταλιστικό σύστημα: 1819 στο Guerney της Αγγλίας, το κίνημα του Όουεν και  η Ένωση Οικοδόμων στην Αγγλία του 19ου αιώνα, το 1932 στο Worgl (Βεργκλ) της Αυστρίας, το δίκτυο LETS που άνθισε στην  Αγγλία της Θάτσερ (από τα αρχικά Local Exchange Trading System και από το Let’s Party, -γλέντια που οργάνωναν με σκοπό να συγκεντρώσουν χρήματα για κοινωφελείς σκοπούς...), τα Δολλάρια Χρόνου στην Ίθακα της Αμερικής κ.α.

Στην Ελλάδα, από την αρχή της «κρίσης» έχουν αυτο-οργανωθεί δεκάδες τοπικά δίκτυα και εξαπλώνονται μέρα με τη μέρα: το Δίκτυο Ανταλλαγής Υπηρεσιών με τη Τράπεζα Ελεύθερου Χρόνου στο Δήμο Λαμιέων, το Ανταλλακτικό Δίκτυο Βέροιας, στον Νομό Πιερίας και στα Χανιά, η Τράπεζα Χρόνου και Αλληλεγγύης στο Μοσχάτο Αττικής κ.α. Παρόμοια δίκτυα εξαπλώνονται και στο διαδίκτυο, όπως το xariseto.gr, το logo-timis.gr κ.α.

Τα σύγχρονα δίκτυα κοινωνικών ανταλλαγών δεν διαφέρουν σε τίποτα από αυτό που ήδη συμβαίνει και συνέβαινε στο παρελθόν στη τοπική μας κοινωνία. Πρόκειται στη πραγματικότητα για αυτό που οι παππούδες και οι πατεράδες μας αποκαλούσαν ‘αλλαξ(ι)ά’ ή ‘ανεβούθκιο’. Κάποιος θερίζει ή χτίζει έναν στάβλο και φωνάζει φίλους και γείτονες να τον βοηθήσουν και σε αντάλλαγμα συμμετέχει ο ίδιος όταν κάποιος από τους φίλους και γείτονές του χρειαστούν βοήθεια, άλλος θέλει μια εξυπηρέτηση με το αυτοκίνητο και όταν έχει, προσφέρει κηπευτικά από το μποστάνι του κ.ο.κ. Σκοπός τέτοιων συστημάτων αμοιβαίων προσφορών ήταν και είναι (ανάμεσα σε άλλα) η υποστήριξη κοινωνικά και οικονομικά ευαίσθητων μελών της κοινωνίας μας (π.χ. χοροεσπερίδες ή λουκουμάδες για ιατρικά έξοδα μελών των τοπικών μας κοινοτήτων), η βελτίωση των όρων ζωής της ίδιας της κοινότητας (π.χ. δωρεές, χοροεσπερίδες και πανηγύρια για τη κατασκευή σχολείων, δρόμων, του Νοσοκομείου Ικαρίας, βελτιωτικών παρεμβάσεων στο οδικό δίκτυο που ενώνει γειτονιές μέσα στα χωριά κ.α.). Στο επίκεντρο τέτοιων συστημάτων ήταν και είναι ένα ηθικό νόμισμα- αυτό της προσφοράς. Πλούσιος σε τέτοιου είδους κοινωνίες δεν είναι όποιος έχει περισσότερα χρήματα, αλλά όποιος προσφέρει περισσότερα.

Η διάφορά των σύγχρονων δικτύων κοινωνικής ανταλλαγής όπως εφαρμόζονται σε πόλεις ή κωμοπόλεις είναι ότι γίνονται περισσότερο οργανωμένα με τη χρήση ενός ‘κοινωνικού νομίσματος’: – π.χ. η Τοπική Εναλλακτική Μονάδα (ΤΕΜ) στον Βόλο, ο Οβολός στη Πάτρα, το φασούλι στην Αθήνα κ.α. Τέτοια νομίσματα δεν υποκαθιστούν πλήρως το επίσημο νόμισμα (ή ‘πολιτικό νόμισμα’), αλλά λειτουργούν συμπληρωματικά. Για τη λειτουργία τους γίνεται χρήση της ηλεκτρονικής τεχνολογίας και για όσους δεν έχουν πρόσβαση σε Η/Υ, δημιουργούνται κέντρα εξυπηρέτησης.

Σκοπός του Ανταλλακτηρίου στην Ικαρία είναι η ευαισθητοποίηση όλων μας σε λύσεις και πρακτικές που εφαρμόζονται με επιτυχία σε άλλες περιοχές του κόσμου (και αποτελούν μέρος της τοπικής μας γνώσης ή βρίσκονται στην εμβέλεια των δικών μας πολιτισμικών λύσεων) ως απάντηση στις συνθήκες φτώχειας, ανεργίας και ανασφάλειας που προκαλούν οι κρίσεις του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Σας καλούμε να προβληματιστούμε όλοι μαζί για το πως μπορούμε να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον και να οργανώσουμε εκ νέου θεσμούς που μας εξασφαλίζουν προστασία από την απειλή της φτώχειας και της εξαθλίωσης και που μας κάνουν ένα, «...μια και μοναδική σκεπή, μια και μοναδική λέξη», σε κόντρα των αποδιοργανωτικών πολιτικών του διεθνούς τραπεζιτικού καρτέλ και των οργάνων του.   

Μαρία Μπαρέλη-Γαγλία
Υπ.δρ.Κοινωνιολογίας
gagmaba@yahoo.gr

Χρήσιμες Πηγές:
The Worldwide Database of Complementary Currency Systems, http://www.complementarycurrency.org/ccDatabase/les_public.html
LetsLink UK, http://www.letslinkuk.net/
Για τοπικά δίκτυα κοινωνικών ανταλλαγών στην Ελλάδα, βλ. Δ. Τσακάλου, «Ανταλλακτική Οικονομία: πως εφαρμόζεται στην Ελλάδα σήμερα» στο ikariamag.gr, 8/11/2011.

Διαβάστε τις ελεύθερες πτήσεις της Μαρίας Μπαρέλη-Γαγλία.

Πληροφορίες για το 2ο Ανταλλακτικό Παζάρι Ικαρίας, ΕΔΩ.