«….Θα καταθέσω λοιπόν στη συνέχεια των σελίδων αυτού του βιβλίου την περιπέτεια μιας επιχείρησης ανασύστασης όψεων της ελάσσονος ιστορίας ενός χωριού της Ικαρίας και μιας οικογένειας που έζησε σ’  αυτό το χωριό τον 18ο και 19ο αιώνα, αφήνοντας πίσω της ένα αρχείο με ταλαιπωρημένα έγγραφα και μαζί με αυτά μερικά χωράφια, περιβόλια, κήπους και ελαιόδεντρα…..
……Και τώρα για τη μελέτη, αν μπορώ να την ονομάσω έτσι, πράγμα για το οποίο δεν έχω βεβαιωθεί, καθώς, όλο τον καιρό που έγραφα αισθανόμουν πως γράφω, για να καταλάβω και να μάθω εγώ και όχι για να ανακοινώσω….
……Εν τέλει πάντως, παλεύοντας διαρκώς με τα χαρτιά, τις ιστορίες και τις ανησυχίες μου, ξανακέρδισα στην Ικαρία του παρόντος τις λέξεις τις ξεχασμένες και το περιεχόμενό τους το ξεχωριστό που μπορούσα να το μοιραστώ μόνο με τους συντοπίτες μου….»

Δήμητρα Σκαυδή

Το βιβλίο της Δήμητρας Σκαύδη «Στον Χρυσόστομο στην Ικαρία» κυκλοφόρησε το 2013 και αποτελεί την φυσική, αν και όχι αυτονόητη, συνέχεια ενός άλλου βιβλίου της ίδιας από το 2008. Στο πρώτο εκείνο πόνημα, «Τα χαρτιά μιας Ικαριώτικης οικογένειας, 1625-1920», ολόκληρο το αρχείο εγγράφων και συμβολαίων – των «χαρτιών» – μιας οικογένειας της Ικαρίας δημοσιεύτηκε και διασώθηκε στο χρόνο. Το δεύτερο βιβλίο ξεκινά από αυτό το σημείο και προσπαθεί να κάνει τα πρόσωπα που μιλάνε στα συμβόλαια, με ξερό και τυπικό τρόπο, για περιουσίες και οικονομικά θέματα, να μιλήσουν για τις ζωές τους.

Και αν αυτή η συνέχεια είναι «μη αυτονόητη», είναι επειδή σπάνια ένας μελετητής ή αρχειοθέτης ιστορικού υλικού συνδέεται τόσο προσωπικά με το υλικό που διαχειρίζεται – τα χαρτιά αποτελούν το αρχείο της οικογένειάς της κ. Σκαύδη. Ακόμη σπανιότερα όμως έχει την ικανότητα να κρατηθεί σε απόσταση από αυτό, ενώ το κάνει να αποκαλύψει κάποιες από τις ιστορίες που κρύβει.

Και φαντάζομαι όλα αυτά να ξεκινούν από τη μελέτη των συμβολαίων: ονόματα, ημερομηνίες και τοπωνύμια, απλωμένα σε τρεις αιώνες και πολλές κόλλες χαρτί… Κάποια στιγμή τα ονόματα να αρχίζουν να συνδέονται, να γίνονται οικογένειες, γενεαλογικά δέντρα, γονείς, παππούδες, γάμοι και χωρισμοί, γέννες και θάνατοι, άνθρωποι που εναλλάσσονται και δίνει ο ένας τη θέση του στην τοπική κοινωνία στον επόμενο, τα επαγγέλματά τους, οι μετακινήσεις και οι μεταναστεύσεις, επιμειξίες και προξενιά, τα τοπωνύμια τελικά να ταχτοποιούνται στο χάρτη, κι οι ημερομηνίες στην ιστορία. Ανάμεσα στα συμβόλαια κάποια προσωπικά γράμματα και τεφτέρια… Και το ένα να φέρνει το άλλο, οι κληρονομιές τις οικογενειακές σχέσεις, οι αγοραπωλησίες τις οικονομικές σχέσεις, η εκπαίδευση, ο νόμος, η κοινότητα, η εκκλησία…

Η κ. Σκαύδη "ταλαιπωρεί" τις ιστορίες της. Και προσπαθεί να τις διασταυρώσει με το μόνο τρόπο που γίνονται αυτά τα πράγματα. Πίνοντας καφέ με τους γέροντες και τις γριές, διαβάζοντας τα υπόλοιπα γνωστά αρχεία του νησιού και ρωτώντας πρώτα απ’ όλα τον εαυτό της: για να καταλάβει τι δεν πρέπει να θεωρεί αυτονόητο, τι θεωρεί δεδομένο, τι η ίδια κουβαλάει μέσα της και την ενώνει με πρόσωπα και χαρακτήρες τριών αιώνων. Και στο τέλος οι ιστορίες της την ανταμείβουν (και μαζί με αυτήν κι εμάς) με τη ζωντάνια ενός νησιού και μιας κοινωνίας απρόσμενα ίδιας αλλά τόσο διαφορετικής από τη μυθική Ικαρία των λαογραφικών ευκολιών και των καλοκαιρινών μας νοσταλγιών.

Η συγγραφέας στον τίτλο μάς προειδοποιεί ότι θα μιλήσει για τον «Χρυσόστομο στην Ικαρία» αλλά πετυχαίνει κάτι μεγαλύτερο. Να μιλήσει για τον Χρυσόστομο και, με αφορμή αυτόν, για όλη την Ικαρία. Δεν είναι και λίγο αυτό.

Υ.Γ. Παρεμπιπτόντως, μια μικρή υπενθύμιση για τον άνθρωπο που βρίσκεται πίσω από το «Ινστιτούτο Αρέθας», τον Αγαμέμνονα Τσελίκα, έναν πραγματικό δάσκαλο των ελληνικών γραμμάτων και των «χαρτιών» όπου αυτά σώζονται και μεταφέρονται στους αιώνες.

Νικόλας Κοντινάκης για το ikariamag.gr

Συγγραφέας: Δήμητρα Σκαύδη
Εκδότης    Ινστιτούτο Αρέθας
Έτος έκδοσης    2013
Σελίδες: 351

Αποκτήστε το βιβλίο από το εκδοτικό ράφι του "Ικαριακού Παντοπωλείου" ikariastore.gr πατώνας εδώ.