Ο Δημήτρης Θέμελης, ένας μεγάλος καλλιτέχνης, πολυγραφότατος μουσικοσυνθέτης, μουσικολόγος της δυτικής και ελληνικής παραδοσιακής μουσικής, βιολιστής και μεγάλος παιδαγωγός, έφυγε από την ζωή στις 11 Ιουνίου στην Θεσσαλονίκη, στην πόλη που γεννήθηκε πριν 86 χρόνια.

Ήταν γιός του γνωστού Θεσσαλονικιού ποιητή Γιώργου Θέμελη. Η καταγωγή της μητέρας ήταν από την Ικαρία (το γένος Ανταράκη), και αυτή η σχέση του με την Ικαρία στάθηκε καθοριστική για την μελλοντική του σταδιοδρομία. Το 1940-1941 όταν ύστερα από μια επίσκεψη στην Ικαρία δεν κατόρθωσε να γυρίσει στους γονείς του στην Θεσσαλονίκη, λόγω της Ιταλό-γερμανικής κατοχής, αναγκάστηκε να μείνει με τους συγγενείς της μητέρας του και εκεί του δόθηκε η ευκαιρία να μάθει να παίζει την Ικαριώτικη λύρα, βόσκοντας τα πρόβατα του θείου του Κωστή Ανταράκη (την λύρα την αγόρασε από έναν γνωστό με το όνομα «Σημιακός», με αντάλλαγμα «δύο οκάδες σταφίδες και δύο οκάδες σύκα»).

Μετά την επιστροφή στην Θεσσαλονίκη, θα αρχίσει μαθήματα βιολιού και αργότερα θα συνεχίσει τις μουσικές σπουδές βιολιού στο Ωδείο Θεσσαλονίκης και μετά το δίπλωμα του θα μεταβεί στην Γερμανία, όπου θα σπουδάσει Βιολί, Σύνθεση, Μουσικολογία και Βυζαντινολογία και Αρχαία Ιστορία στο πανεπιστήμιο του Μονάχου, απ΄όπου αποφοίτησε ως διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής. Από το 1971 ως το 1985, ήταν διευθυντής του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης και από το 1985 καθηγητής Μουσικολογίας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου (ΑΠΘ), του οποίου διετέλεσε πρόεδρος επί τέσσερεις θητείες. Επίσης, διετέλεσε κοσμήτορας της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ.

Έχει δεκάδες δημοσιεύσεις, πολλές από αυτές για την Ελληνική μουσική (έντεχνη και παραδοσιακή), για την διδακτική του βιολιού κ.α. Αν και από νέος ασχολήθηκε με την σύνθεση, ωστόσο μεγαλύτερο μέρος των έργων του το συνέθεσε τις δύο τελευταίες δεκαετίες, στις οποίες διαμόρφωσε μία δική του μουσική γλώσσα. Μεταξύ άλλων, έχει γράψει δέκα συμφωνίες, κονσέρτα με ορχήστρα για βιολί, πολλά κουαρτέτα εγχόρδων, τραγούδια για φωνή και πιάνο και πολλά άλλα έργα για διάφορα σόλο όργανα. Τα έργα του έχουν παιχτεί από μεγάλες ορχήστρες και κουαρτέτα πολλών κρατών στην Ευρώπη. Ο κριτικός Μουσικής Αντώνης Ι. Κωνσταντινίδης είχε γράψει πως «η ενασχόληση του Δημήτρη Θέμελη με την σύνθεση δεν ήρθε όψιμα αλλά προέκυψε ως μια ώριμη αναζήτηση. Η μουσική του δεν αποτελεί μόνο το αποκύημα της όποιας πρότερης ενυπάρχουσας γνώσης και εμπειρίας, δεν είναι μια ακόμα πιθανή σύνθεση απρόσωπης τεχνοτροπίας, αλλά είναι η έκφραση μιας αδήριτης εσωτερικής ανάγκης, που καλύφθηκε όχι απλά γόνιμα και δημιουργικά αλλά και με ιδιαίτερη αξιοσύνη».

Επίσης, τις τελευταίες δύο δεκαετίες είχε την ευκαιρία να ασχοληθεί πιο συστηματικά με την μουσικοχορευτική παράδοση της Ικαρίας, προπάντων με τους οργανικούς σκοπούς του Ικαριώτικου χορού. Έκανε πολλά ταξίδια στην Ικαρία και μπόρεσε να ξανασυναντήσει πολλούς από τους παραδοσιακούς βιολιστές-λυράρηδες που είχε γνωρίσει στα παιδικά του χρόνια, καθώς επίσης και μερικούς νεώτερους (όπως τον Λευτέρη Πούλη  που τον θεωρούσε έναν από τους καλύτερους βιολιστές της γενιάς του). Τους ξανάκουσε να παίζουν τον Ικαριώτικο αρκετές φορές και επίσης γνώρισε γυναίκες τραγουδίστριες παραδοσιακών ικαριώτικων τραγουδιών. Με την βοήθεια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης όλη η παραπάνω έρευνα- εργασία καταγράφηκε και κυκλοφόρησε σε CD το 2001 με δεκαεπτά μουσικά παραδείγματα. Σε αυτό το CD, ένας από τους οργανικούς σκοπούς του Ικαριώτικου παίζεται από τον τελευταίο παραδοσιακό Καριώτη λυράρη Γιώργο Μαματά (εν ζωή τότε) και επίσης παίζει και ο ίδιος ο Θέμελης την Ικαριώτικη λύρα σε τρεις παραλλαγές του Ικαριώτικου χορού.

Αργότερα, ο Δ. Θέμελης θα μας βοηθήσει στο Φεστιβάλ Ικαρίας (Φ.Ι.) στην οργάνωση και υλοποίηση του πρώτου διεθνούς Μουσικολογικού Συνεδρίου (2002), με θέμα «τη Μουσική, τα Τραγούδια και τους Χορούς της Ικαρίας». Εκτός από την οργανωτική βοήθεια, οι δύο εισηγήσεις του στο συνέδριο, η μία γύρω από την παράδοση και την σημερινή πραγματικότητα του Ικαριώτικου οργανικού σκοπού και η δεύτερη σε συνεργασία με την πρώην μαθήτρια του Δρ. Αθηνά Κατσανεβάκη στη μελέτη και καταγραφή σε παρτιτούρες ‘δομικών μοτίβων’ στις μελωδικές παραλλαγές του Ικαριώτικου χορού, είναι ανεκτίμητα παραδείγματα της συνεισφοράς του στην επιστημονική μελέτη της Ικαριώτικης  παραδοσιακής μουσικής. Η μελέτη με την Δρ. Κατσανεβάκη είναι η πρώτη εκτεταμένη καταγραφή του Ικαριώτικου οργανικού σκοπού από έναν μόνο οργανοπαίκτη (Λ. Πούλη). Με τις συμβουλές του, τις απεριόριστες γνώσεις του γύρω από θέματα της Ελληνικής παραδοσιακής μουσικής και την αγάπη του για την Ικαρία και την μουσικής της, θα ξανασταθεί δίπλα στο Φεστιβάλ Ικαρίας στην οργάνωση και υλοποίηση του δεύτερου Μουσικολογικού Συνεδρίου που έγινε στον Άγιο Κήρυκο το 2016.

Για μας που είχαμε την ευκαιρία και την τύχη να συνεργαστούμε μαζί του και να τον γνωρίσουμε από κοντά, ήταν ένας άνθρωπος δημιουργικός, πάντα αισιόδοξος, το πρότυπο του δάσκαλου-ερευνητή και επιστήμονας με ήθος και γνώσεις και πάντα με πολύ χιούμορ.

Δρ. Θέμης Σπέης για το ikariamag.gr
Αντιπρόεδρος Φεστιβάλ Ικαρίας - Ικαριακά Δρώμενα 

* Το Φ.Ι. σε έκτακτη συνεδρίαση του αποφάσισε την οργάνωση ενός «πνευματικού μνημόσυνου» για τον Δ. Θέμελη, στον Εύδηλο, γύρω στα μέσα Αυγούστου (η ακριβής ημερομηνία θα ανακοινωθεί αργότερα).

Διαβάστε τις ελεύθερες πτήσεις από τις φιλοξενούμενες πένες.