Ένα σημείωμα με αφορμή τη βιβλιοπαρουσίαση της τριλογίας του Κώστα Ρόζου: «Ο Μύθος της Αλήθειας και η Αλήθεια του Μύθου».

Θα έχετε παρατηρήσει ότι όλο και συχνότερα συναντιόμαστε, με αφορμή διάφορες εκδόσεις Ικαριακών βιβλίων, όπως σήμερα για τη νέα τρίτομη έκδοση του Κώστα Ρόζου. Πράγματι, η Ικαρία εμφανίζει μια βιβλιοπαραγωγή αξιοπρόσεκτη την τελευταία 10ετία (1).

Μια πρώτη καταμέτρηση δίνει περίπου 43-45 νέα βιβλία, περίπου 30 διατριβές-διπλωματικές- έρευνες, και 13 περιοδικά (από 3 φορείς). Επίσης έγιναν 3 ταινίες και τουλάχιστον 5 ντοκιμαντέρ. Πολλά ΜΜΕ ελληνικά και ξένα κάνουν τα δικά τους ντοκιμαντέρ (πάνω από 10) και πληθώρα εκπομπών.

Γενικότερα, οι εξελίξεις δείχνουν ότι σήμερα υπάρχει ένα νέο φαινόμενο γύρω από τον πολιτισμό, την ιστορία, την οικονομία και το περιβάλλον στην Ικαρία. Αυτό το φαινόμενο δεν υπήρχε παλιότερα.

Μια ερμηνεία αυτού του φαινομένου σχετίζεται με τη σημερινή φάση που διέρχεται η Ικαριακή κοινωνία.

Οι μεταπολεμικές φάσεις της Ικαρίας:
Αξίζει να γίνει μια ιστορική αναφορά στη μεταπολεμική εξέλιξη της Ικαρίας. Την περίοδο αυτή τη χωρίζω σε 4 φάσεις  

1η φάση: Μεταπολεμικά και μέχρι και τη 10ετία του ’70 ήταν η περίοδος της αστυφιλίας και της μετανάστευσης. Τότε εμφανίστηκαν διαρρήξεις στον μακρόβιο κοινωνικό ιστό της Ικαρίας, σε αυτό που έχω περιγράψει αλλού ως «καριωτοσύνη».

2η φάση: Τις 10ετίες ’80-90 εμφανίζεται πληθυσμιακή ανάκαμψη που στηρίζεται σε συνταξιούχους και σε επαναπατριζόμενους νέους, κυρίως από Αθήνα. Το μεγάλο σοκ της πυρκαγιάς του ’93 αποτέλεσε σημαντικό γεγονός κοινωνικής αυτογνωσίας. Παράλληλα, αναπτύσσεται ο γνωστός νεολαιίστικος τουρισμός της Ικαρίας.

3η φάση: Στη 10ετία του 2000 εμφανίζονται αξιόλογα ποιοτικά χαρακτηριστικά σε όλη την Ικαρία. Τα πανηγύρια αλλάζουν μορφή. Εμφανίζονται ποιοτικά μαγαζιά και ποιοτικές ξενοδοχειακές μονάδες. Οι ιδιαιτερότητες της Ικαρίας γίνονται πόλος προσέλκυσης. Η διαφορετικότητα της Ικαρίας σε σχέση με Κυκλάδες- 12νησα αυξάνει την τουριστική ελκυστικότητά της. Προς το τέλος της 10ετίας και στην αυγή της σημερινής κρίσης (2006-2010) αρχίζει ένα μεγάλο ρεύμα προσέλκυσης, για μόνιμη διαμονή, νέων στην Ικαρία, όχι απαραίτητα ικαριακής καταγωγής, αύξηση των συνταξιούχων ναυτικών και μεγάλη αύξηση επαναπατριζόμενων συνταξιούχων από Αθήνα αλλά και εξωτερικό.

4η φάση: Από το 2010 μέχρι σήμερα (περίοδος της κρίσης) αναπτύσσονται όλα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά (2) της προηγούμενης περιόδου. Η διεργασία αυτογνωσίας της Ικαρίας γίνεται πλέον σε μεγάλη κλίμακα (3). Αναγνωρίζονται και συστηματοποιούνται οι ιδιαιτερότητες της Ικαρίας. Η ελκυστικότητα της Ικαρίας αυξάνεται κατακόρυφα τόσο μεταξύ της νεολαίας όσο και διεθνώς.       

Η σημερινή φάση φαίνεται ότι είναι μια φάση ωρίμανσης, σε όλο το κοινωνικό, ιστορικό και περιβαλλοντικό βάθος. Εμείς οι μεγαλύτεροι πρέπει να παίξουμε έναν ιδιαίτερο ρόλο.

Γι’ αυτό το λόγο είμαι και εγώ παρών εδώ και προθυμοποιούμαι να συμβάλω στην ανάδειξη αυτού του νέου πλούτου της Ικαρίας. Το ίδιο γίνεται και από πολλούς σήμερα. Σταθερά και ανοδικά συγκροτούμε μια μεγάλη κοινωνική πνευματική δύναμη της Ικαρίας, ένα ανεκτίμητο κοινωνικό κεφάλαιο.

Η Τριλογία του Κώστα Ρόζου θεωρώ ότι αποτελεί μια σημαντική συμβολή σε αυτή τη φάση της ωρίμανσης.

«Ο Μύθος της Αλήθειας και η Αλήθεια του Μύθου»
Η τριλογία του Κώστα Ρόζου έχει αυτό τον εύστοχο τίτλο.
Η μη-λήθη είναι η κινητήρια δύναμη που φαίνεται ότι ενεργοποιεί τον συγγραφέα, γιατί είναι γνωστό ότι Μη-Λήθη= Α-λήθεια.
Ο ίδιος αντιλήφθηκε με το δικό του τρόπο την Ικαρία, έψαξε, έμαθε, έδωσε ερμηνείες, συζήτησε και, όπως όλοι μας κατέληξε στις δικές του Αλήθειες που είναι πολύ κοντά και στις δικές μας. Αυτές τις Αλήθειες δημοσιοποιεί με αυτή την έκδοση. Όταν του λένε: «μα εσύ δεν είσαι ειδικός. Δεν είσαι Ιστορικός. Δεν είσαι Αρχαιολόγος. Γιατί τα γράφεις αυτά που γράφεις;» απαντά: «Έτσι τα κατάλαβα, με τον τρόπο μου, και επειδή δεν τα βρήκα αλλού να τα διαβάσω, τα έγραψα. Γράψε και εσύ». Πράγματι, αυτό έχουμε σήμερα ανάγκη. Να θέτουμε ζητήματα στον «άτυπο» διάλογο που διεξάγεται για τη συλλογική μας συνείδηση, καθώς η Ικαρία είναι έντονα βιωματική και υπομελετημένη.

Το νόημα των Μύθων (με κεφαλαίο Μ) είναι γενικά γνωστό, όπως και ο ρόλος τους. Ο κάθε Μύθος ήταν κάποτε και ένας ξεχωριστός διδακτικός τόμος στην Βιβλιοθήκη των αρχαίων. Η τριλογία περιστρέφεται κυρίως γύρω από το Μύθο του Διόνυσου. Αναζητεί την Αλήθεια αυτού  του μύθου. Για παράδειγμα, τολμάει, με το δεύτερο βιβλίο της τριλογίας «Ικάριος» να αναπλάσει, ως μυθοπλασία, ως σενάριο, το πώς βρέθηκαν οι Ικάριοι στην Αττική, πώς εγκαταστάθηκαν και πώς συνέβαλαν στην εξέλιξη της Αθήνας αλλά και της ίδιας της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.

Αυτή είναι η δική του Αλήθεια του Μύθου, που διαβάζεται με μεγάλο ενδιαφέρον.

Και ο «Μύθος της Αλήθειας» τι είναι; Ένα παιχνίδι λέξεων, που πολύ αρέσουν στο συγγραφέα; Νομίζω ότι είναι κάτι ουσιαστικότερο και βαθύτερο που περιέχεται ιδιαίτερα στο τρίτο βιβλίο.  Ο Μύθος της Αλήθειας δεν είναι παρά ένας γενικότερος Μύθος, πέρα από τους Μύθους, μια διανοητική αναζήτηση του συγγραφέα σε σύγχρονες έννοιες, με αφορμή τον Αϊνστάιν, αλλά και την αρχαιοελληνική Ορφική θεώρηση. Ο συγγραφέας, με τον τρόπο του φιλοσοφεί και αναζητεί  τη «Θεωρία των Πάντων», τη γενικότερη Ιστόρηση, το γενικότερο Μύθο της Αλήθειας.

Επομένως, έχουμε μια Τριλογία ως ενιαίο σύνολο, κλιμακωτό, που, σχηματικά, παίρνει τον αναγνώστη από το κλίμα της Καριώτικης παρέας στο πρώτο βιβλίο και του δείχνει ένα ψηφιδωτό που είναι οικείο σε όλους. Στο δεύτερο βιβλίο, ο συγγραφέας βασίζεται σε αυτή την εικόνα για να δώσει την Αλήθεια του Μύθου. Τέλος, στο τρίτο βιβλίο μας δίνει το Μύθο της Αλήθειας.

Δεν είναι σκόπιμο εδώ να γίνει αναφορά με λεπτομέρεια σε ένα –ένα τα τρία βιβλία της Τριλογίας. Αυτό γίνεται στα προλογικά σημειώματα της Ηλέκτρας Ανδρεάδη, του Μιχάλη Καβουριάρη και του γράφοντα. Ούτε είναι σκόπιμο να γίνει εδώ αναφορά στα σημεία, σε παρατηρήσεις, ακόμη και σε επί μέρους κριτικές αντιρρήσεις. Η σημασία των τριών αυτών βιβλίων πιστεύω ότι είναι πολύ μεγαλύτερη και ξεπερνάει τέτοιες επί μέρους κριτικές, που θα γίνουν σε δεύτερο χρόνο.

Η αξία της Τριλογίας του Κώστα Ρόζου
Πιστεύω ότι το μέλλον της Ικαρίας, που, σε γενικές γραμμές καλά βαδίζει, θα πρέπει να περιέχει και τους ίδιους τους Καριώτες και τις Καριωτίνες και την ιστορία που φέρουν, αλλά και τον πολιτισμό τους. Δεν θα πρέπει να εκμοντερνιστούμε με τον τρόπο που το έκαναν σε άλλες περιοχές και έχασαν, ιδίως μέσω του μαζικού, παράκτιου, θερινού  ξενοδοχειακού τουρισμού.

Ούτε να φτιάξουμε μια Ικαρία ντεκόρ και να την πουλάμε.

Θα πρέπει να εξελίξουμε συνειδητά αυτό που έχουμε, ώστε να μας περιέχει.

Αυτό το μέλλον πρέπει να περάσει από τρεις γέφυρες που σήμερα λείπουν. Πράγματι, πιστεύω ότι το μέλλον της Ικαρίας θα περάσει πάνω από τη γεφύρωση τριών υπαρκτών χασμάτων που όλοι θα πρέπει να εργαστούμε ώστε να καλυφθούν. Τα χάσματα αυτά είναι:
1. Η πολιτική Ικαρία και η κοινωνική Ικαρία: Θεωρώ ότι εκεί υπάρχει ένα χάσμα που πρέπει να γεφυρωθεί.
2. Η νεολαιίστικη Ικαρία ως χάσμα γενεών και ως αυριανή οικονομική έκφραση. Πράγματι, η νεολαία, που σήμερα κάνει εξαιρετικά και θαυμάσια πράγματα, δεν έχει εκλογικεύσει τη διαισθητική και εν πολλοίς επιφανειακή «λατρεία» της για την Ικαρία. Αυτό το χάσμα γεφυρώνεται με διεργασίες αυτογνωσίας ώστε να έχουμε κοινή συναντίληψη για το μέλλον που μας ταιριάζει.
3. Το τρίτο χάσμα βρίσκεται μεταξύ της Ικαρίας –κιβωτού, που εντοπίζεται κυρίως στο βουνό της, και της παράκτιας Ικαρίας. Σήμερα, όλοι διαπιστώνουν ότι ο κοινωνικός, πολιτιστικός- ιστορικός, αρχιτεκτονικός και φυσικός μας πλούτος υποτιμάται. Αυτό το τρίτο χάσμα σχετίζεται κυρίως με το δημόσιο-κοινόχρηστο από τη μια, τα κοινά αγαθά, και από την άλλη το ιδιωτικό, την ιδιοποίηση του κοινού πλούτου. Η Ικαρία ιστορικά βασίζεται στο συλλογικό –μέσα στο οποίο το ιδιωτικό ήταν ενταγμένο. Σήμερα, αυτή η σχέση τείνει να αντιστραφεί.

Εξελίσσονται όμως και οι ίδιες οι κοινωνικές αξίες και αυτό είναι ο καλύτερος σύμμαχος. Σήμερα οι αξίες δεν είναι ίδιες με αυτές της 10ετίας του 60, του 70 και του 80. Αυτό είναι το αισιόδοξο σημείο. Σήμερα, μπορούμε να επανεξετάσουμε την Ικαρία, να δούμε πάλι τους εαυτούς μας, να χτίσουμε γέφυρες για το μέλλον.

Αισιοδοξώ. Και θεωρώ ότι η τριλογία που παρουσιάζουμε σήμερα του Κώστα Ρόζου, παρέχει σημαντικά δομικά στοιχεία που βοηθούν να χτιστούν, να γεφυρωθούν αυτά τα τρία υπαρκτά χάσματα που προανέφερα.

Ας είναι καλοτάξιδα αυτά τα τρία βιβλία χωριστά και η τριλογία ως σύνολο.

Ηλίας Γιαννίρης

(1). Εκδόσεις ΕΙΜ 10 βιβλία, (17 περιοδικά από Δεκ 2006). Εκδόσεις Νότιου Ανέμου (περί τα 23 βιβλία, όχι όλα για Ικαρία- περίπου 15). Εκδόσεις Φεστιβάλ Ικαρίας (8 βιβλία). Εκδόσεις ikariamag (5-6 βιβλία). Εκδόσεις ΚΥΠΟΤΕ (1-2 βιβλία). Στέλιος Σιμάκης (3 βιβλία- το 1 με τον Νότιο Άνεμο). Δημήτρης Λεσσές (1-2 βιβλία). Γιαουρτάς (2 βιβλία). Ικαριακά, της Πανικαριακής Αδελφότητας Αθήνας (5-7 περιοδικά τα τελευταία 10 χρόνια). Δεκάδες μικρά διηγήματα στις ελεύθερες πτήσεις του ikariamag. Διατριβές, έρευνες, μελέτες πάνω από 30 (περίπου 15+15). Αρχαιολογικό Μουσείο Ικαρίας (Οδηγός του Μουσείου). Ιστορικό Αρχείο Ικαρίας.
(2). Άλλα πολιτιστικά πέρα από τους χορούς και τα πανηγύρια: Ίκαρος-Φεστιβάλ Πολιτισμικών Διαλόγων. Frikaria φεστιβάλ. Κίνηση πολιτών Ραχών- συναυλίες. Ικαριακά Δρώμενα-Φεστιβάλ Ικαρίας. Εταιρεία Ικαριακών Μελετών. Σύλλογος Ικαρίων Επιστημόνων. Εκδηλώσεις γύρω από την ημέρα της απελευθέρωσης. Ικάρια –Ελευθέρια. Θεατρικές παραστάσεις και εκδηλώσεις. Ημερίδες, ομιλίες και συνέδρια. Ταινίες και ντοκιμαντέρ (ταινίες: Ούλοι εμείς εφέντη- Λ. Βαρδαρός, Little Land- Ν Νταγιαντάς, Νικαριά μου- Σπ. Τέσκος). Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Ικαρίας.
(3). Γενικότερη κίνηση: Αποκατάσταση του Νερόμυλου του Άρη Ποταμού- Δήμος. Συντήρηση μονοπατιών- Σύλλογοι. Αναρρίχηση- Σύλλογοι. Ανάδειξη της πολιτιστικής- γεωλογικής Ικαρίας. Τρία νέα θέατρα (Ίκαρη, Μάραθου, Αφιανέ). Ανάδειξη του Αρχαιολογικού χώρου του Δράκανου. Λαογραφικές συλλογές και Μουσεία. Ημερολόγια συλλόγων. Συλλογή παλαιών φωτογραφιών. Χαρτογραφική και βιβλιογραφική Συλλογή του Γιώργου Σούρτη. Κλπ.