Στην Ικαρία βρήκα μια «Γη του επαναλαμβανόμενου τσιμπήματος», όπως είναι και ο τίτλος ενός βιβλίου του Ιταλού ανθρωπολόγου Ερνέστο Ντε Μαρτίνο, πάνω σε μια εθνογραφική έρευνα για τα τελετουργικά και τους χορούς των αγροτών της νότιας Ιταλίας. Ενώ η Ιταλία είχε πυροδοτηθεί από τη βιομηχανική εξέλιξη, κατά τη διάρκεια της λεγόμενης «οικονομικής άνθισης», κάποιες «πρακτικές» συνεχίστηκαν στην «χωρίς ιστορία», φτωχή και περιθωριοποιημένη πλευρά της χώρας, παρά τις βαθιές μεταρρυθμίσεις που ξεκίνησαν μετά τον πόλεμο, και την τόσο επιθυμητή «πρόοδο». Κατά τη διαδικασία εκσυγχρονισμού, υπήρχαν κοινότητες συνδεδεμένες με ένα κοινό ανήκειν, οι οποίες με τα χρόνια, λίγο-πολύ χάθηκαν. Σκέφτομαι λοιπόν την Ικαρία ως ένα μέρος όπου αυτό ακόμα «διατηρείται» κάπως, παρ’όλες τις αλλαγές που έφερε ο χρόνος. Όταν έφτασα στο νησί, δεν είχα καμία προσδοκία. Η αρχική σκέψη ήταν να βρω απλώς ένα μέρος για να συγκεντρωθώ καλύτερα στο βιβλίο που έγραφα, με θέμα κάτι πολύ μακρινό από την καθημερινότητα της Ικαρίας. Με άλλα λόγια –και με μια ελληνική λέξη –έψαχνα την «αταραξία». Για όσους έχουν πάει έστω μια φορά στη Νάπολη, δεν είναι δύσκολο να φανταστούν τι ακριβώς ζητούσα.

Ωστόσο, η Ικαρία ήταν κάτι παραπάνω από ένα ησυχαστήριο και ένα μέρος συγκέντρωσης. Για μένα ήταν ένα προσωπικό ταξίδι στο παρελθόν, στο οποίο βρήκα κάποια ίχνη, κάποιες ρίζες, κάτι σαν έναν «χαμένο κόσμο», αντίστοιχο με εκείνες τις κοινότητες που υπήρχαν παλιά στη νότια Ιταλία, και σχεδόν εξαφανίστηκαν με την βιομηχανοποίηση της χώρας. Για αυτό ανακάλυψα εκεί τη «γη του επαναλαμβανόμενου τσιμπήματος». Ένα ταξίδι στην ανάμνηση, κατά κάποιο τρόπο, ένα ταξίδι στην καρδιά της Μεσογείου.

Θυμάμαι τις πρώτες μέρες στο νησί. Την αίσθηση αποπροσανατολισμού, την απομόνωση, την ομορφιά, μετά από μία περίοδο ανάμεσα σε «κοινωνικά προβληματικούς» νέους των ανατολικών προαστίων της Νάπολης. Στην Ικαρία η ομορφιά με πλήγωνε, επειδή ήταν έτσι όπως φαινόταν χωρίς να σε ξεγελά. Μια ομορφιά που απαιτεί χρόνο και υπομονή. Απλή, αυθεντική, ενδιαφέρουσα ομορφιά. Πέρασα πολλές ώρες μπροστά από τη θάλασσα, κοιτάζοντας απλώς το τοπίο μπροστά μου, τα νησιά των Φούρνων, σημειώνοντας τις σκέψεις μου, χωρίς να μιλώ με κανέναν. Έπειτα εξερεύνησα το νησί, και αυτή η απλή, αυθεντική ομορφιά του με σόκαρε. Όταν γνώρισα τους κατοίκους των Θέρμων, όλα άλλαξαν και η ιδέα της αταραξίας εξαφανίστηκε.

Παρόλο που γεωγραφικά απείχα από το σπίτι μου, στην Ικαρία ένοιωθα οικεία. Η αίσθηση αποπροσανατολισμού αντικαταστάθηκε από την κοινωνικοποίηση και τη διασκέδαση. Η ειρωνεία των ανθρώπων εκεί ήταν αντίστοιχη με τη δική μας˙ δεν ήταν μια απλή ειρωνεία, αλλά ένας τρόπος αντιμετώπισης της ζωής.

Ήταν τιμή που αυτή η κοινότητα με δέχθηκε στη συλλογική ζωή της αυθόρμητα, ταπεινά και ειλικρινά. Αυτό μου έδωσε τη δυνατότητα να βρω ένα κοινό μονοπάτι, ακόμα κι αν ήταν μόνο μια ψευδαίσθηση, καθώς ήξερα ότι αργά ή γρήγορα θα έπρεπε να φύγω. Όπως και να έχει, τώρα μπορώ να δηλώσω ότι έμαθα πολλά από τους ανθρώπους που γνώρισα εκεί. Έμαθα, για παράδειγμα, ότι «ό,τι είναι να γίνει θα γίνει», όπως οι δεσμοί, οι σχέσεις, και όλα όσα βίωσα με την εκεί κοινότητα κατά τη διαμονή μου. Έμαθα την έννοια της αλληλεγγύης, της εμπιστοσύνης, της καλοσύνης, και ότι ο χρόνος στην Ικαρία είναι κάτι σχετικό. Έμαθα να κόβω κατσίκι, να ψαρεύω, να εκτιμώ τα απλούστερα πράγματα, να χορεύω και να αντιλαμβάνομαι το χορό ως γλώσσα, ως μια στιγμή συνύπαρξης παρά τα διαφορετικά ιδιώματα. Έμαθα και πολλά άλλα πράγματα που τώρα μου είναι δύσκολο να εκφράσω.

Δεν θέλω να εξιδανικεύσω. Ωστόσο, για μένα η Ικαρία είναι μια κατάσταση της ψυχής. Κάποιες φορές την ονειρεύομαι, και με το μυαλό μου ταξιδεύω εκεί. Όταν είμαι λυπημένος, τη σκέφτομαι. Και μόνο το γεγονός ότι υπάρχει, απλώς η ιδέα αυτού, η επίγνωση της ύπαρξης των ανθρώπων που ζουν εκεί, και η καλή τύχη που είχα να τους γνωρίσω, με κάνουν να αισθάνομαι γαλήνη.

Andrea Bottalico, Νάπολη

Σ.τ.Μ. Το βιβλίο “La Terra del Rimorso” του Ernesto de Martino έχει εκδοθεί στα ελληνικά με τον τίτλο «Η γη του επαναλαμβανόμενου τσιμπήματος» και αναφέρεται στη χερσόνησο του Σαλέντο. Ο χαρακτηρισμός παραπέμπει στο ξαναδάγκωμα της «ταραντούλας», δηλαδή στην επιστροφή του κακού παρελθόντος που δεν ήταν επιλογή. Η νότια Ιταλία αντιμετώπιζε ανέκαθεν πολλές κακουχίες και οι κάτοικοί της ήταν εκτεθειμένοι σε κινδύνους.

Διαβάστε τις ελεύθερες πτήσεις από τις φιλοξενούμενες πένες.