Η σημερινή πόλη του Αγίου Κηρύκου είναι μια σχετικά νέα πόλη. Έχουμε βέβαια ενδείξεις αλλά και ευρήματα τα οποία πιστοποιούν ότι η περιοχή αυτή κατοικήθηκε ήδη από τα νεολιθικά χρόνια και συνέχισε να κατοικείται κατά την αρχαιότητα και τους βυζαντινούς χρόνους. Όμως η πειρατοκρατία στο Αιγαίο ανάγκασε τους κατοίκους να αποσυρθούν σε αθέατες και δυσπρόσιτες περιοχές του νησιού.

Μετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774), την σύμβαση του Αϊναλή – Καβάκ (1799), την εμπορική συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως (1782), την εξόντωση των πειρατών στο Αιγαίο (1827) και την διάλυση του πειρατικού κράτους της Αλγερίας (1830, Κάρολος ο 10ος), οι κάτοικοι άρχισαν να επανέρχονται στην περιοχή και να εγκαθίστανται στις παρυφές των λόφων και κυρίως σε θέσεις οι οποίες δεν προσφέρονταν για καλλιέργεια.

Γύρω στα 1820 κτίστηκε ο ναός του Αγ. Νικολάου, πιθανότατα επάνω σε ερείπια παλαιοτέρου ναού. Η σημερινή πλατεία της πόλης μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα τουλάχιστον ήταν κήποι και αρδευόταν από το παρακείμενο ρέμα και τις πηγές που υπήρχαν εκεί. Μέχρι το τέλος όμως του αιώνα οι κήποι εξαφανίστηκαν σταδιακά και τη θέση τους έπαιρναν διάφορα κτίρια. Όταν στα 1841 ο Γερμανός αρχαιολόγος L. Ross επισκέφτηκε τον Άγιο Κήρυκο αναφέρει ότι το χωριό αποτελείται από είκοσι περίπου σπίτια. Το 1846 ο Βέλγος Henry Hauttecoeur αναφέρει 130 σπίτια, το ίδιο και ο L. Burchner λίγο αργότερα.

Το 1860-70 φαίνεται ότι κτίστηκε στη νοτιοανατολική γωνία της σημερινής πλατείας το γνωστό ως σήμερα «Καζίνο», ένα καφενείο το οποίο εξυπηρετούσε τους λιγοστούς κατοίκους και τους ταξιδιώτες.

Πρόκειται για ένα κτίσμα με νεοκλασικά στοιχεία, αληθινό κόσμημα της πόλης.  Η πρόσοψη φέρει δίλοβα τοξωτά παράθυρα με αετωματική επίστεψη. Και η είσοδος είναι μνημειακή, τα δε παράθυρα της δυτικής πλευράς επιτρέπουν να διαχέεται στο εσωτερικό άπλετο φως.

Το κτίριο αυτό κτίστηκε από το λαϊκό αρχιτέκτονα Μανώλη Συγγελή, Ρόδιο, ο οποίος ήδη από το 1850 είχε αποπερατώσει το ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο χωριό Μαρμάρια (Παναγιά). Την ίδια περίπου περίοδο έκτισε κοντά στο ρέμα το λεγόμενο «Βασιλάρικο», το οποίο δεν υπάρχει σήμερα, ενώ στις Φλέβες έκτισε την οικία Παμφίλη. Τα δύο αυτά τελευταία οικοδομήματα εκτός των νεοκλασικών και ντόπιων παραδοσιακών αρχιτεκτονικών στοιχείων, είχαν και εξαίρετα βοτσαλωτά δάπεδα.

Αξίζει δημόσιος έπαινος και συγχαρητήρια στους αδελφούς Μανώλη και Ματθαίο Ξενάκη, οι οποίοι, ευαισθητοποιημένοι, αποφάσισαν να αποκαταστήσουν και να συντηρήσουν αυτό το εξαίσιο κτίσμα, κόσμημα της πόλης μας.

Είθε να γίνουν παράδειγμα και να τους μιμηθούν και άλλοι, διότι ακόμα σώζονται κτίρια στον Άγιο Κήρυκο, τα οποία πρέπει να σωθούν και να αποκατασταθούν στην αρχική τους μορφή. Αυτά είναι η πολιτιστική μας κληρονομιά.

Θεμιστοκλής Κατσαρός