Στην Ικαρία έχουμε διάφορα ονόματα που δεν συναντάς συνήθως σε άλλους τόπους έτσι μαζεμένα. Έχουμε για παράδειγμα το Λεμονιά, που καμιά φορά γίνεται και Λένια. Αν ακούσω δηλαδή κάποια που τη λένε Λεμονιά, κατευθείαν τη ρωτώ «Μήπως είσαι από την Ικαρία;» Συνήθως δε, είναι κιόλας. Έχουμε επίσης το Μόσχα ή Μοσχούλα, το Αληθινή, το Τούλα (απ’ το Σταματούλα), το Ξένος, το Μένιος και άλλα.

Εκτός από τα παραπάνω όμως, έχουμε και το Ηλέκτρα. Εγώ μάνι μάνι μία, άλλη μία η Ηλέκτρα Τσακαλία και άλλη μία η Ηλέκτρα Παπασιμάκη.  Μα πώς, θα έλεγε κανείς. Τι δουλειά έχει ένα αρχαίο ελληνικό όνομα να είναι συνδεδεμένο τόσο στενά με ένα νησί του βορειοανατολικού Αιγαίου;

Ναι αλλά… ποιο νησί! Και ποιο όνομα!

Όλες εμείς οι Ηλέκτρες του νησιού έχουμε κοινή γιαγιά. Όχι, δεν είμαστε ξαδέρφες, δεν κρατάμε καν από την ίδια οικογένεια. Έχουμε όμως έναν άλλο, πιο βαθύ δεσμό, από τον οποίο προκύπτει η κοινή μας γιαγιά.

Μια γυναίκα, που κάθε κορίτσι θα’ θελε να είχε γιαγιά. Δεν μας βαίλισε ποτέ βέβαια, δεν μας είπε παραμύθια, δε μας κράτησε ποτέ όταν οι γονείς μας δούλευαν. Στην πραγματικότητα η γιαγιά μας η Ηλέκτρα, είχε πεθάνει πολλά χρόνια πριν καν εμείς να γεννηθούμε. Κι όμως προσέφερε σε μας και σε όλα τα κορίτσια που γεννήθηκαν μετά από αυτήν, άλλα, πιο σπουδαία.

Η γιαγιά μας είναι η Ηλέκτρα Αποστόλου, κομμουνίστρια και αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης. Γεννήθηκε το 1912 στην Αθήνα και δολοφονήθηκε από την Ειδική Ασφάλεια το καλοκαίρι του 1944.  Μέλος της ΟΚΝΕ και αργότερα του ΚΚΕ, με συλλήψεις και φυλακή, δράση στην παρανομία και σε αδιανόητα δύσκολες συνθήκες, καθώς μεταξύ άλλων γέννησε την κόρη της στη μετάβασή της προς τον τότε τόπο εξορίας, την Ανάφη. Στα 22 της, συμμετείχε ως επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας στο Παγκόσμιο Αντιφασιστικό και Αντιπολεμικό Συνέδριο Γυναικών στο Παρίσι. Αρκετά αργότερα έγινε υπεύθυνη της εθνικοαπελευθερωτικής και φεμινιστικής οργάνωσης Λεύτερη Νέα. Η οργάνωση αυτή ήταν η μοναδική αμιγώς γυναικεία οργάνωση της αριστεράς. Η Ηλέκτρα ξεσήκωσε και έβγαλε από τα σπίτια τους χιλιάδες γυναίκες από την Αθήνα και τον Πειραιά για να συμμετάσχουν στην αντίσταση.  Η ισότητα, η χειραφέτηση των γυναικών πίστευε, θα ερχόταν μόνο από την ενεργή συμμετοχή τους στον αγώνα. Οι γυναίκες έπρεπε να παίρνουν το λόγο, να διεκδικούν.

Στις 25 Ιουλίου του 1944 στις 7:30 το πρωί, η Ηλέκτρα Αποστόλου συνελήφθη στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου & Ιθάκης από την ομάδα της Ειδικής Ασφάλειας. Μεταφέρθηκε στο ξενοδοχείο Κρυστάλ στην οδό Ελπίδος 3, που ήταν το ανακριτήριο της Ειδικής Ασφάλειας Αθηνών, δίπλα από την έδρα της Ειδικής Ασφάλειας, Ελπίδος 5.

- Από πού είσαι;
- Από την Ελλάδα!
- Πού κατοικείς;
- Στην Ελλάδα!
- Πώς σε λένε;
- Είμαι Ελληνίδα!
- Ποιοι είναι οι συνεργάτες σου;
- Όλοι οι Έλληνες!
- Τι δουλειά κάνεις;
- Υπηρετώ τον Ελληνικό Λαό!
- Από ποιόν παίρνεις εντολές;
- Μόνο από την Πατρίδα μου!

Τα λόγια αυτά της ανάκρισης από την Ασφάλεια, που κάποτε διάβασα κι εγώ στο βιβλίο της ιστορίας και αργότερα μού τα είπε και η μαμά μου, έχουν καταγραφεί, είναι πραγματικά λόγια.

Το πτώμα της Ηλέκτρας πετάχτηκε βασανισμένο, καμμένο και παραμορφωμένο έξω από το ξενοδοχείο Κρυστάλ (φωτό αριστερά). Η αυτοψία έγραφε:
Ο κάτωθι υπογεγραμμένος ιατροδικαστής Πέτρος Τζαφέρης, μεταβάς σήμερον την 26ην Ιουλίου 1944 εις το ενταύθα νεκροτομείον, ενήργησα λεπτομερή αυτοψίαν και νεκροψίαν επί του πτώματος αγνώστου γυναικός ετών 39 περίπου.
Πληροφορίαι: Μετεφέρθη διά του υπ’ αριθμ. 375 εγγράφου του Σταθμού Α` Βοηθειών, παραληφθείσα εκ του ξενοδοχείου “Κρυστάλ”.
Νεκροψία: Το τριχωτόν της κεφαλής έχει αποκοπή ατέχνως και ανωμάλως διά μαχαιριδίου. Κατά το πρόσθιον τμήμα της κόμης παρατηρείται φρύξις των τριχών. Από της ρινός και του στόματος φαίνεται έρευσεν αίμα.
...
Συμπέρασμα: Επί του πτώματος βεβαιούνται κακώσεις προκληθείσαι εκ μαστιγώσεως ήτις εγένετο διά διαφόρων οργάνων (μαστιγίου, βουνεύρου, αλύσεως, πλεκτού σύρματος), άτινα έδρασαν αλλεπαλλήλως και βιαιότατα, ως και κακώσεις εξ απαιωρήσεως από των μασχαλών, επίσης εγκαύματα εν ζωή και μετά θάνατον γενόμενα. Ο θάνατος οφείλεται κυρίως εις τας κακώσεις καθ’ όσον τα εγκαύματα είναι μικράς εκτάσεως.
Σημείωσις: Η ταυτότης της θανούσης εξηκριβώθη υπό της Σημάνσεως, ένθα ήτο σεσημασμένη ως κομμουνίστρια υπ’ αριθ. 59953. Το πτώμα ανήκε εις την Αποστόλου Ηλέκτραν του Νικολάου».

Όταν ήμουν μικρή και ο κόσμος με ρωτούσε γιατί με ονόμασαν Ηλέκτρα, απαντούσα με κάποια περηφάνεια: Από την Ηλέκτρα Αποστόλου, την ηρωίδα της Αντίστασης! Ενώ σε όσους δεν ήξεραν, έλεγα πάντα τον παραπάνω διάλογο με την Ασφάλεια. Δεν καταλάβαινα πόσο σημαντικά ήταν τα λόγια που έλεγα, πόση σημασία είχε το όνομα που οι γονείς μου, μου είχαν δώσει. Τα έλεγα επειδή τα είχα μάθει, χαιρόμουν γι’ αυτό, αλλά ουσιαστικά τότε ήταν κάτι σαν ενδιαφέρουσα πληροφορία. Μεγαλώνοντας κατάλαβα. Και όσο περνούν τα χρόνια, καταλαβαίνω ακόμα πιο πολύ.

Το ίδιο και η Ηλέκτρα Παπασιμάκη που σημειώνει συμμετέχοντας σε αυτή μου την ελεύθερη πτήση: «Το να έχεις το όνομα μιας ηρωίδας,δυστυχώς δεν σε κάνει αυτόματα ηρωίδα. Συλλογιζόμενη την θυσία χιλιάδων, που επέλεξαν να μην βάλουν την υπογραφή της ντροπής, νιώθεις καμιά φορά μικρός και ασήμαντος με την ζωή σου μα τυχερός που σου την προσέφεραν. Η ελευθερία παραμένει το ζητούμενο και εμείς ψάχνουμε το νόημα για να σωθούμε και ήρωες για να μας σώσουν».

Στην Γιαγιά μας, λοιπόν, από τον Γιάννη Ρίτσο:

Ηλέκτρα!
Η ώρα της λευτεριάς έφτασε κι εσύ λείπεις.
Στις λεύτερες συνοικίες μας τα χωνιά διαλαλούνε τις νίκες μας
Κι εσύ δεν ακούς.
Οι σημαίες του ΕΑΜ δοξάζουν τον Αγώνα μας
Κι εσύ δε βλέπεις.
Ηλέκτρα μας.
Η ώρα της λευτεριάς έφτασε, μα συ λείπεις.
Είναι τ’ όνομά σου γραμμένο πλάι πλάι στ’ όνομα της λευτεριάς
Το αίμα σου μέσα στις φλέβες μας, η καρδιά σου
Στην καρδιά μας.

Ηλέκτρα Πάστη
elektra.pasti@ikariamag.gr

Υγ. Τις πληροφορίες τις αλίευσα από την Wikipedia, τα katiousa.gr, kolivas.de και τις μνήμες μου από τα λόγια των δικών μου. Ζητώ συγγνώμη για λάθη και πιθανές παραλείψεις. Δεν είμαι ιστορικός. Ήθελα μόνο να καταγραφεί αυτή η σχέση και να μείνει για τους επόμενους.

Διαβάστε τις ελεύθερες πτήσεις της Ηλέκτρας Πάστη.