Προ ημερών διάβασα στο ikariamag μια πρόταση δημιουργίας πανεπιστημιακής σχολής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Ικαρία. Η σχετική είδηση είχε από κάτω γύρω στα 35 “Like”, εικάζω καλοπροαίρετων ανθρώπων που βρήκαν την ιδέα καλή. Εγώ πάλι τη βρίσκω κακή. Ατυχώς δεν υπάρχει κουμπάκι “Not Like” οπότε αναγκάζομαι να γράψω μια πτήση επικαιρότητας αντί για τις συνήθεις αυτοβιογραφικές ιστοριούλες, ώστε να μπορέσω να εκφράσω τις αντιρρήσεις μου.

Αν και δεν είμαι ειδικός στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (αντικείμενο εσχάτως ιδιαίτερα επίκαιρο στην Ικαρία), ούτε και στη δημιουργία πανεπιστημιακών σχολών, τυχαίνει να έχω περάσει πάνω από εικοσιπέντε χρόνια ενήλικης ζωής σε πανεπιστημιακούς ή ερευνητικούς χώρους. Αυτό δεν υποδηλώνει κάποια ιδιαιτέρως βαρύνουσα γνώμη για τα πανεπιστημιακά πράγματα (δεν είμαι καθηγητής), αλλά μου επιτρέπει να είμαι κάπως υποψιασμένος για κάποιες όψεις της λειτουργίας αυτού που λέμε «επιστημονικός χώρος» ή  «Πανεπιστήμιο», οι οποίες δεν φαίνεται να είναι μέρος του προβληματισμού της εν λόγω πρότασης. Ας μου επιτραπεί λοιπόν να επισημάνω και αυτές τις πλευρές.

Κατ’ αρχήν, το να φτιάξεις ένα Πανεπιστήμιο, μια Σχολή ή ακόμα και ένα κέντρο επιμόρφωσης δεν είναι το ίδιο πράγμα με το να φτιάξεις ένα σχολείο· απαιτείται ένας βαθμός πολυπλοκότητας που υπερβαίνει κατά πολύ το επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η απαιτούμενη επένδυση - όχι μόνο υλικοτεχνική, αλλά πρώτα και κύρια σε ανθρώπινο δυναμικό - είναι τεράστια, ειδικά σε τομείς των θετικών ή τεχνολογικών επιστημών που είναι ιδιαίτερα απαιτητικές σε εργαστηριακούς χώρους, τεχνολογίες, μηχανήματα και υποδομές, διαρκή ροή υλικών και αναλωσίμων και ένα πλήθος εξειδικευμένου προσωπικού που θα φροντίζει για τη συντήρηση και την καλή λειτουργία τους, ΧΩΡΙΣ να μιλάμε καθόλου για διδάσκοντες και διδασκόμενους.

Καλώς ή κακώς, οι πανεπιστημιακές σχολές δεν μπορούν να δημιουργηθούν «εν κενώ» καθώς προϋποθέτουν θεμελίωση πάνω σε μια «κρίσιμη μάζα», ένα εκτεταμένο υπόβαθρο ποιοτικών και ποσοτικών παραγόντων που φοβάμαι ότι υπερβαίνουν κατά πολύ τις δυνατότητες του νησιού μας (και βέβαια είναι αστείο να αθροίζουμε ένα υπό κατασκευή έργο της ΔΕΗ, μία (1) ιδιωτική ανεμογεννήτρια εν λειτουργία, μερικές θερμές πηγές και κάποια εγκαταλελειμμένα δημοτικά σχολεία και να λέμε ότι διαθέτουμε τις προϋποθέσεις για... εισαγωγή συναλλάγματος).

Δυστυχώς στο παρελθόν καλλιεργήθηκε συχνά η ψευδαίσθηση ότι η ανάπτυξη μερικών περιοχών της επαρχίας θα μπορούσε να προωθηθεί φυτεύοντας άναρχα σχολές και τμήματα εδώ κι εκεί. Επί χούντας το αντίστοιχο σλόγκαν ήταν «κάθε πόλη και στάδιο, κάθε χωριό και γυμναστήριο», αργότερα έγινε κάτι σαν «κάθε πόλη και πανεπιστήμιο, κάθε χωριό και ΤΕΙ», πράγμα που οδήγησε (με την ανοχή ή την υποστήριξη τοπικών κοινωνιών που αντιλαμβάνονταν τους φοιτητές ως πηγή εισοδήματος δια της ενοικίασης καταλυμάτων και της παροχής υπηρεσιών καφενείου/καφετέριας) σε κάποιες μάλλον κωμικές συλλήψεις πανεπιστημιακών σχολών εκτρωμάτων, με σπουδές κατ’ όνομα μόνο, καθηγητές-τουρίστες και πτυχία άχρηστων ειδικοτήτων.

Η κρίση που βιώνουμε κατέστρεψε νομίζω άπαξ και δια παντός αυτό το μοντέλο και θέτει εν αμφιβόλω τη δυνατότητα επιβίωσης και των υπαρχόντων ιδρυμάτων, καθώς πολλά «συνενώνονται» (θέλοντας και μη) με βάση το εν εξελίξει σχέδιο «Αθηνά». Ανεξάρτητα από την προβληματική και μάλλον λογιστικού χαρακτήρα διαδικασία συγχωνεύσεων, την ώρα που το Πανεπιστήμιο Αιγαίου παλεύει με νύχια με δόντια να αποφύγει τη συρρίκνωση [δείτε εδώ και εδώ] (αν και προσωπικά ανέκαθεν διατηρούσα σοβαρές επιφυλάξεις για τη σκοπιμότητα της διασποράς των τμημάτων του ακόμα και σε νησιά μεγέθους π.χ. Σάμου) είναι μάλλον αστείο να λέμε τι καλά που θα ‘τανε να βάλουμε και μια εξτρά σχολή στην Ικαρία. Γιατί όχι και ένα ΤΕΙ αλιείας στους Φούρνους δηλαδή; Λεφτά υπάρχουν...

Πέρα από την πλάκα όμως, και λεφτά να υπήρχαν, δεν αρκούν. Θα μπορούσαν ενδεχομένως αν τα είχαμε για πέταμα να «εισάγουν» μια υλικοτεχνική υποδομή και έναν αριθμό εκ μεταγγραφής διδασκόντων, αλλά η πιο ουσιαστική προϋπόθεση είναι να υφίσταται μια ικανού μεγέθους ζωντανή τοπική κοινωνία που να τροφοδοτεί την ανάγκη για ανώτατη εκπαίδευση, την ώρα που δυσκολευόμαστε ως νησί να κρατήσουμε ανοιχτά τα σχολεία μας και να συντηρήσουμε μια υποτυπώδη μεταλυκειακή επαγγελματική εκπαίδευση. Καλύτερα λοιπόν να μην έχουμε αυταπάτες ούτε για τα σχετικά μεγέθη (ποιο είναι το μπόι μας μ’ άλλα λόγια) ούτε για την ιστορική συγκυρία (οικονομικής κρίσης και μνημονίου).

Από την άλλη μεριά αυτό δε συνεπάγεται ότι πρέπει να πετάξουμε στα σκουπίδια κάθε ιδέα αλληλεπίδρασης με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου (και όχι μόνο). Αν και είναι πλέον ή βέβαιον ότι σχολή στην Ικαρία δε γίνεται να υπάρξει, το γεγονός ότι προβλέπεται να υπάρξουν κάποιες τουλάχιστον εγκαταστάσεις ΑΠΕ μπορεί να είναι η αφορμή ώστε να δημιουργηθούν συνέργειες με υπάρχοντες φορείς της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και του ερευνητικού ιστού της χώρας που να έχουν και πρακτικό όφελος για το νησί (συνέδρια, σεμινάρια, εκπαιδευτικές επισκέψεις, θερινά σχολεία, μεταπτυχιακά προγράμματα κλπ.).

Θα ήταν ευχής έργο αν η Περιφέρεια, ο Δήμος και – πάνω από όλα – η τοπική κοινωνία έχουν μια πολιτική «ανοικτών θυρών» σε συνεργασίες με ΑΕΙ/ΑΤΕΙ και ερευνητικά ιδρύματα, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη δημιουργία ενός πλέγματος δραστηριοτήτων που μακροπρόθεσμα θα μπορούσαν να συμβάλλουν με ουσιαστικό τρόπο σε μια σειρά από ζητήματα που απασχολούν τους ανθρώπους της Ικαρίας (ΑΠΕ, διαχείριση φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, γεωργία-κτηνοτροφία-αλιεία, τρόφιμα, αλλά και αρχιτεκτονική, ιστορία, πολιτισμός) και να φέρνουν στο νησί μας νέους ανθρώπους με γνώση (άλλωστε και στα δύο έχουμε σοβαρή έλλειψη).

Αλλά αν απλώς θέλουμε να μας φτιάξουνε καμιά σχολή ίσα ίσα για να νοικιάζουμε σπίτια και να συντηρούμε καφετέριες, τότε γιατί να μη ζητήσουμε να μας φέρουν στο νησί και τη σχολή Ικάρων, που έχουμε και το copyright;

(Μόνο μην αρχίσουμε μετά να τσακωνόμαστε αν θα την κάνουνε από σταβέντου ή από σοφράνου, έτσι;)

Βασίλης Δουρής
Πανεπιστήμιο Λέιντεν, Ολλανδία
Επισκέπτης ερευνητής στο Ινστιτούτο Επιστημών Gulbenkian, Οέιρας, Πορτογαλία
akamatra@gmail.com

Διαβάστε τις ελεύθερες πτήσεις του Βασίλη Δουρή.