Κάποτε, τα παλιά όμορφα χρόνια, ο χωρικός βοηθούσε το γείτονά του να επισκευάσει τη στέγη ή του δάνειζε τα βόδια για να οργώσει. Η τάση για αλληλοβοήθεια ήταν ριζωμένη και βαθιά συνυφασμένη με την εξέλιξη των τότε κοινωνιών. Ισχυροποιούσε τους δεσμούς, κυρίως στις τάξεις των φτωχότερων, τους κρατούσε ενωμένους και αποτέλεσε τον παράγοντα που μακροπρόθεσμα τους βοήθησε να αντιδράσουν απέναντι στις ολιγαρχίες. Οι Ευρωπαίοι, μετά το στάδιο της βαρβαρότητας, δημιούργησαν μια νέα μορφή κοινωνικής οργάνωσης που άφηνε μεγάλο περιθώριο στην ατομική πρωτοβουλία. Συντεχνίες και αδελφότητες  βοήθησαν να ανθίσει το εμπόριο, οι τέχνες και η επιστήμη.

Τα χρόνια έγιναν μαύρα και μικρές ομάδες σκαρφάλωσαν στην εξουσία μέσα από αλληλοσπαραγμούς που έφερναν συνήθως τη γενική εξαθλίωση. Ακολούθησαν τρεις αιώνες, πολύ χοντρικά, όπου ο λαός άρχισε να χάνει έδαφος, ο κρατικός ολοκληρωτισμός να γιγαντώνεται και εν τέλει οι πολίτες να πάψουν να ευημερούν.

Τα κράτη της Ευρώπης μπόρεσαν σταδιακά και συστηματικά να ξεριζώσουν όλους τους θεσμούς με τους οποίους έβρισκε έκφραση η αλληλοβοήθεια. Καταργήθηκαν οι συνελεύσεις των κοινοτήτων, τα δικαστήρια και η αυτοδιοίκησή τους, οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις απαλλοτριώθηκαν. Οι συντεχνίες έχασαν, αρχικά τις ελευθερίες τους και ακολούθως τις περιουσίες τους που πέρασαν στον έλεγχο και στη ματαιοδοξία των κρατικών λειτουργών. Ολόκληρες περιοχές που ευημερούσαν ερήμωσαν και πλούσιες πόλεις μετατράπηκαν σε ασήμαντους οικισμούς.

Στα πανεπιστήμια διδασκόταν ότι οι θεσμοί που προηγουμένως ικανοποιούσαν τις ανάγκες των ανθρώπων δε θα γίνονταν ανεκτοί στο καλά οργανωμένο κράτος. Μόνο το κράτος θα μπορούσε να αποτελεί δεσμό ανάμεσα στους υπηκόους (να θυμηθούμε τις εργατικές ενώσεις που ήταν εκτός νόμου). Ο φεντεραλισμός και ο αποκεντρωτισμός ήταν εχθροί της προόδου, το κράτος ήταν ο μόνος αρμόδιος να εγγυηθεί την ανάπτυξη. Το κράτος (μαζί με την εκκλησία) ήταν ικανό να ρυθμίζει κάθε ζήτημα κι έτσι ο καθένας επικαλούταν την κυβέρνηση με την παραμικρή αφορμή.

Οι κοινωνικές λειτουργίες απορροφήθηκαν από το κράτος κι αυτό έφερε έναν αχαλίνωτο ατομικισμό. Όσο αυξάνονταν οι υποχρεώσεις των πολιτών απέναντι στο κράτος, τόσο μειώνονταν οι (ηθικές) υποχρεώσεις  που είχαν ο ένας απέναντι στον άλλον. Σε κοινωνία βαρβάρων, αν κάποιος βρισκόταν παρών σε καυγά δύο ανθρώπων και δεν επενέβαινε να τους χωρίσει θεωρούταν εξίσου ένοχος. Σε άλλη βάρβαρη γη όποιος καθόταν να γευματίσει έπρεπε πρώτα να φωνάξει τρεις φορές μήπως κάποιος άλλος ήθελε να μοιραστεί το γεύμα του. Στις μέρες μας ο πολίτης αρκείται να πληρώνει το φόρο αλληλεγγύης και να αφήνει τους άπορους να πεθαίνουν από την πείνα. Στις μέρες μας οι άνθρωποι μπορούν και οφείλουν να αναζητούν τη δική τους ευτυχία χωρίς να υπολογίζουν τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων.

Ευτυχώς, μια μεγάλη μερίδα πολιτών δεν ισοπεδώθηκε από τον εγωισμό και τον ατομικισμό. Συνεχίζει να απλώνει σταθερά το χέρι και να δίνει, όχι από το περίσσευμα αλλά από το υστέρημά του και συνεχίζει να αποτελεί πυρήνα αντίστασης. Κινήματα εμφανίζονται, κόσμος συσπειρώνεται κι τρέφω την ελπίδα ότι δε θα χρειαστούν πάλι τετρακόσια χρόνια για να αποτινάξουμε όλους αυτούς που με δόλο και σκοπιμότητες συγκέντρωσαν όλη τη δύναμη, που διεκδικούν την αποκλειστικότητά της και παλεύουν χωρίς φραγμούς για τη διατήρησή της.

Γιάννης Κέφαλος
kefalos@ikariamag.gr

Διαβάστε τις ελεύθερες πτήσεις του Γιάννη Κέφαλου.