Για μια Μεσογειακή δεξαμενή ανατρεπτικής σκέψης και δράσης

Πολλαπλά κινήματα «ενάντια στην κρίση, για τα κοινά» φέρνουν τις δύο ακτές της Μεσογείου πιο κοντά σε ανταλλαγές γνώσης κι εμπειρίας και προς νέα πολιτικά οράματα.

Το Σεμινάριο Mataroa πραγματοπιήθηκε από τις 14-18 Ιουλίου 2013 στο νησί της Ικαρίας με συμμετοχή 30 ερευνητών/τριών των κοινωνικών επιστημών και της πολιτικής οικολογίας από πανεπιστήμια της Μεσογείου κι αλλού. Πρόκειται για μια αυτο-οργανωμένη προσπάθεια που υποστηρίζεται ακαδημαϊκά από τη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και το Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πάντειου Πανεπιστημίου Αθηνών και θεσμικά από τον Δήμο Ικαρίας, το Κέντρο Τεκμηρίωσης, Έρευνας και Δράσης Ικαρίας κι από τοπικούς συλλόγους.  Το σεμινάριο εξέτασε κατά πόσο τα φαντασιακά της «κρίσης» παρεμποδίζουν παρά προάγουν την κατανόησή μας για τη σύγχρονη πραγματικότητα. Παράλληλα, διερεύνησε τις θεωρητικές δυνατότητες των «κοινών» τόσο ως συμβόλων κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, όσο και ως εργαλείων για να (ξανα)σκεφτούμε τις ζωές και τον κόσμο μας. Στόχος της προσπάθειας είναι η σύνδεση με τοπικά ζητήματα και κινήματα, αλλά κυρίως η δημιουργία ενός δικτύου ερευνητών κι ερευνητικών πρωτοβουλιών στην περιοχή με την προοπτική μιας μεσογειακής δεξαμενής ανατρεπτικής σκέψης και δράσης.

Ζούμε φουρτουνιασμένους καιρούς. Αέρηδες δυνατοί φυσάνε από παντού. Καπετάνιοι που να ξέρουν με σιγουριά ποιά ρότα θα μας βγάλει σε απάγγιο δεν υπάρχουν πια. Οι καλοσύνες αργούν πολύ – αν έρθουν ποτέ- και κανείς δε τολμάει να πει με σιγουριά πού είναι η επόμενη στεριά. Οι πιο θαρραλέοι κάνουν κουπί σκωπτικά πολεμώντας ταυτόχρονα τους καβαφικούς βαρβάρους που σουλατσάρουν ήδη στο κατάστρωμα. Πολλοί είναι όμως αυτοί ανάμεσά μας που έχουν σταματήσει να κοιτάνε στον ορίζοντα. Το μόνο που μας ενώνει είναι η απέραντη φουρτουνιασμένη θάλασσα.

Το περασμένο καλοκαίρι μαζευτήκαμε στο νησί της Ικαρίας πάνω από 25 ερευνητές κι ερευνήτριες από τη Μεσόγειο κι αλλού. Στο νου αυτών που οργανώσαμε τη συνάντηση στριφογυρνούσαν μια υπόθεση εργασίας και μια ιδέα. Η υπόθεση έλεγε ότι τα τελευταία χρόνια μέσα από τις καταστάσεις «εκτάκτης ανάγκης» αλλά και τις μικρές και μεγάλες εξεγέρσεις που έχουν βιώσει οι λαοί της, οι όχθες της Μεσογείου έχουν έρθει «πιο κοντά». Η ιδέα συνέχιζε την υπόθεση βάζοντας επιτακτικά την ανάγκη δημιουργίας ενός δικτύου ερευνητών-ακτιβιστών, με αντίστοιχες δομές επικοινωνίας κι ανταλλαγής γνώσεων κι εμπειριών στη Μεσόγειο. Στο δίκτυο αυτό δώσαμε το όνομα ενός ιστορικού πλοίου, του Ματαρόα, το οποίο έφερε μια γενιά επιστημόνων κι ερευνητών από την Ελλάδα στο Παρίσι λίγο πριν ξεσπάσει ο εμφύλιος.

Στη σημερινή φουρτούνα να διαλέγει κανείς το συμβολισμό ενός πλοίου για να εκφράσει ελπίδα δεν είναι ίσως το πιο αισιόδοξο πράγμα. Ωστόσο, ήδη από την Κιβωτό, ο συμβολισμός του πλοίου κουβάλαγε τόσο την προοπτική της αυτοκαταστροφής όσο και την ελπίδα της κάθαρσης και της προσμονής. Το πλοίο ήταν ο αγαπημένος σύντροφος στα ουτοπικά ταξίδια του Ιούλιου Βερν, ήταν η απόλυτη μορφή ετεροτοπίας για τον φιλόσοφο Φουκώ, ήταν το κύριο λογοτεχνικό μέσο της αστείρευτης κριτικής στο κράτος και τα σύνορα για τον αναρχικό συγγραφέα Bruno Traven.

Στη δικιά μας γειτονιά, τα πλοία του Οδυσσέα και των Αργοναυτών σήμαιναν ύβρη, νέμεση, νόστο, λαχτάρα για γνώση κι αυτογνωσία μαζί. Από την αρχή της θάλασσας, τα πλοία της Μεσογείου ένωναν τις όχθες της κι έφερναν νέες γνώσεις για τον κόσμο της. Τα πλοία των Φοινίκων φέρανε στην Ευρώπη το αλφάβητο και τα πλοία των Αιγυπτίων την επιστήμη του ουρανού και των αριθμών. Τα αθηναικά πλοία διέδωσαν σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο την φιλοσοφία αλλά και τη πεφωτισμένη δυναστεία. Τα πλοία των Γενοβέζων μετέφεραν μπαχάρια από την Ασία και θρησκείες της Ανατολής και τα σαρακήνικα πλοία ανακάτεψαν τους λαούς της θάλασσας αναμεταξύ τους.

Σήμερα τα πλοία που διασχίζουν τη Μεσόγειο είναι σύμβολα αλάθητα ενός σκληρού κόσμου κουβαλώντας φτηνιάρικα εμπορεύματα, υπερσύγχρονα όπλα, αργό πετρέλαιο κι εξαθλιωμένα εργατικά χέρια από τις κατεστραμένες πολιτείες της Ανατολής και του Νότου. Αλλά δεν είναι όλα τα πλοία που πλέουν στη Μεσόγειο κομμάτια του απάνθρωπου συστήματος που μας κυβερνά. Τα Πλοία για την Γάζα έδειξαν ότι αρκεί μια χούφτα αποφασισμένων και καλά οργανωμένων για να ξαναγίνει η Μεσόγειος θάλασσα της αλληλλεγύης και της αντίστασης απέναντι σε πανίσχυρους στρατούς κι εξελιγμένους εξουσιαστικούς μηχανισμούς.

Στο Ματαρόα παίρνουμε έμπνευση και κουράγιο από τα πλοία που σάλπαραν για τη Γάζα, ελπίζοντας να προσθέσουμε μια μικρή παράγραφο στο μακρύ έπος της αλληλλεγύης και της αλληλοστήριξης των λαών της Μεσογείου. Στα αμπάρια του το Ματαρόα κουβαλάει απλά υλικά: Καχυποψία για την αλόγιστη χρήση της ‘κρίσης’ παντού, γιατί σπέρνει φόβο, υπακοή κι υποταγή. Αισιοδοξία από την δημιουργία πρωτοβουλιών υπεράσπισης των «κοινών» γύρω μας, γιατί αποτελούν τα πρότυπα για μελλοντικές κοινωνίες πιο δίκαιες, ισότιμες κι ελεύθερες. Φαντασία για την εξάπλωση και αναβίωση ενός μεσογειακού ιδανικού ζωής που να στηρίζεται στην απόλαυση της ζωής μέσα από λιγότερη δουλειά και περισσότερη σχόλη, μέσα από την άμεση επαφή με τη φύση και τους κύκλους της, μέσα από την ισότιμη συμμετοχή όλων στα «κοινά» και μέσα από την κατάργηση των συνόρων και των ταξικών, εθνικών και φυλετικών διαχωρισμών ανάμεσά μας.

Στο Ματαρόα δε πιστεύουμε σε καπετάνιους και σε καθοδηγητές. Όλοι μας έχουμε ρόλο και λόγο στην χάραξη κοινής πορείας, γιατί χάρτες έτοιμοι δεν υπάρχουν πια. Πιστεύουμε όμως ότι η συλλογική αυτο-έρευνα και η κοινωνικοποιημένη γνώση αποτελούν καλές πηξίδες στους δύσκολους καιρούς. Πιστεύουμε ότι μπορούμε να ξαναχαράξουμε ρότα αν μπολιάσουμε την έρευνα με τις ανάγκες και τις δημιουργίες της κοινωνίας, αν στήσουμε κοινότητες γνώσης που να αποτελούνται απο ερευνητές και πολίτες, αν σταματήσουμε να πιστεύουμε στις θεότητες της εποχής μας, την Ανάπτυξη, την Οικονομία, την Κατανάλωση, αν χρησιμοποιήσουμε τα υπάρχοντα υλικά για να φτιάξουμε καινούριες ουτοπίες.

Όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, οι νέες ουτοπίες χρειάζονται πραγματικούς τόπους για να ριζώσουν στο συλλογικό φαντασιακό. Η Ικαρία έχει αναδειχθεί σε έναν τέτοιο τόπο, όχι γιατί οι άνθρωποι της ζούνε περισσότερο, αλλά γιατί αντιπροσωπεύει ένα συμβολικό αντι-μοντέλο απέναντι στην κυρίαρχη αντίληψη για την συλλογική συνύπαρξη, την κοινωνική οργάνωση, τη σχέση του ανθρώπου με την χρονικότητα, την ιδιοκτησία, την διασκέδαση, την εργασία και την Φύση. Λίγη σημασία έχει αν σε πολλές από αυτές τις πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας το «αντιμοντέλο της Ικαρίας» δεν ανταποκρίνεται πια στην πραγματικότητα ή αν έχει προκύψει μέσα από ανάγκη κι όχι από επιλογή. Αυτό που έχει σημασία έχει ότι συμβάλλει αποφασιστικά στην συγκρότηση νέων δημιουργικών φαντασιακών. Κάτι αντίστοιχο ήταν το μοντέλο της πόλης-κράτους των Αθηνών που συντέλεσε στην δημιουργία του σύγχρονου φαντασιακού της «δημοκρατίας», παρόλο που μια πιο προσεκτική ματιά θα φανέρωνε μια άκρως ελιτίστικη κι άδικη κοινωνική οργάνωση. Σήμερα, το «αντιμοντέλο της Ικαρίας» αποτελεί συστατικό ενός νέου μεσογειακού φαντασιακού κι ως τέτοιο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του δικτύου Ματαρόα.  

Νικόλας Κοσματόπουλος εκ μέρους της Οργανωτικής Επιτροπής Mataroa για το ikariamag.gr|από, για και με αφορμή την Ικαριά!
Ακολουθήστε μας σε twitter και Facebook

Χορηγός Επικοινωνίας Mataroa 2013 ήταν το ikariamag.gr. Διαβάστε όλα τα άρθρα, τα ρεπορτάζ και τις ελεύθερες πτήσεις για το Mataroa 2013, εδώ.